का मंद झुले, श्रावण आला गं
मन कसे दरवळे, साजन आला गं
खरेच तर आहे, श्रावण येतोच मुळी हसत नाचत वाऱ्यावर डोलत! आषाढाच्या आवेगाला सांभाळून अलवारपणे मनाचा कानोसा घेत श्रावण येतो. तो येतो तोच मुळी रंगांची आणि गंधांची उधळण करत आणि एखाद्या मनस्वी चित्रकाराप्रमाणे तो निसर्गचित्रे चितारत जातो, पण हा श्रावण प्रत्येकाला वेगळा भासतो. कोणाला चित्रकार, कोणाला जादूगार, तर तो कोणाला आपला सखाही वाटू शकतो. साजनाच्या भेटीसाठी आसूसलेले स्त्रीचे मुग्ध मन जर कधी जाणून घ्यायचा प्रयत्न केला तर कळेल स्त्रीचे मन हे अलवारपणे आपल्या प्रिय गोष्टींमधे गुंफले जाते… स्त्री मुळातच लाजरीबुजरी असल्याने आपल्या भावना रूपकांतून व्यक्त करते. श्रावण हा असाच तिचा सखा आहे. पाऊस श्रावण आणि साजन या तिघांच्या भोवती तिची सारी गुपिते फेर धरतात. जणूकाही पाऊस हाच साजन आणि हा साजन तिला भेटायला श्रावणात येतो…
साजनाच्या आगमनाची चाहूल तिला झोक्यांच्या मंद दरवळणाऱ्या झुळकीबरोबर येते… ती मोहरते… पण पुन्हा बावरते. ती आपल्या साजनाला शोधत राहते. एवढ्यात कोवळ्याशा उन्हात, पोपटी पानांत, सजलेल्या वनात, अरूवारी तिला तिचा साजन दिसतो. त्यावेळी अचानक बरसलेली एकल सर ही तिला नखशिखांत भिजवते… चिंब करते… त्या सरीत भिजलेली फुले तिला साद घालतात. स्पर्शांचे चातक आर्त होऊन तिला कवटाळतात… सुखाची लहर तनामनातून भिंगोळे घेते ती लहरते, बावरते… तिच्या मनाचे अमृत कलश भरून वाहू लागतात. साजनाच्या मिलनाची आस लागलेली असतानाच तो दिसतो आणि ती बहरून येते… लाजते… आणि साजणाच्या मिठीत विरघळते… हे सारे काही त्या प्रियसखा श्रावणाच्या साक्षीनेच होते.
आपल्या साजनाची ती राधा होते, “श्रावण राधा’! अध्यात्म मार्गावर चालतानाही बऱ्याचदा स्त्री आपल्या आराध्यालाच आपले प्रेयस मानून वागताना दिसते. मधुरा भक्तीच्या मार्गाने जाणारा हा प्रवास समर्पणाच्या माध्यमातून एकरूप होतो. ती आपल्या साजनाला सांगते, तुझ्या शिवाय माझे काय होईल, याचा विचार तू केलास की नाही हे नाहीच माहीत मला, पण या आणि असल्या शक्यतांमध्ये, लौकिकांमध्ये मला अडकायचेच नाही. सांजदिवे मालवल्यानंतर जशी अंधारावर खंत दाटून येते किंवा वृद्ध अशा अभंगातून उरात त्या ईशाचे अस्तित्व दाटून येते तसेच काहिसे मी तुझा विचार करताना होते. कान्हाच्या विरहात असलेली राधा श्रावणाने चितारलेल्या रंगांकडे पाहातच नाही. तिला सगळीकडे तिचा सावळा शामरंग दिसतो. ती श्रावणाला सांगते की,
तुझ्या अंगणात धूळ
माझे पाय अनवाणी
असा पेचामधे पेच
मला घालू नये कोणी
श्रावणा, तू फुलांचे रंग फूलव नाहीतर गंध, माझ्यासाठी एकच कान्हरंग आहे. तो जेव्हा भेटेल तेव्हा सारा आसमंत त्याच्या असण्यानेच रंगेल, गंधाळेल. माझ्या कान्हाला जाऊन सांग की त्याची ओळख मी माझ्या प्राणांसोबत विणत असताना. सगळा अवकाश माझ्या पायात घुटमळतो…त्याचे नाव घेताना तो अवकाश माझ्या अवतीभोवती फिरतो… असे असताना लौकिकार्थाच्या कोड्यात तो मला का अडकवतो?
हे असे सारे गुपित राधा श्रावणाला सांगत असतानाच राधेला जाणवते की, तिचा कान्हाच तर श्रावण होऊन तिला भेटायला आलाय. ती मोहरते.
मनात वारा झुलतो गं
कोण लकेरी चुरतो गं
निळ्या नभाच्या निळ्या सुरांतून
श्रावण गाणे गातो गं
मनात झुलणाऱ्या भावनांच्या झुल्यावर बसून हिंदोळे घेताना राधेचा सखा आपल्या मुरलीतून लकेरी छेडत राहतो. त्या लकेरी निळ्या आभाळातून वेचून श्रावण गाणे गातो. राधेला जाणवते, आपले अचानक भरून आलेले रितेपण! ती कान्हाला सांगते, माझ्या सरत्या जीवनाला तुझ्या सोनेरी स्पर्शांनी पालवी फुटते तेव्हा जगण्याची उमेद नव्याने मोहरते… हे तुझेच देणं आहे. जे पानाचे पिवळेपण सांभाळत त्याच्या हिरव्या देठावर फुलत राहाते. आयुष्याचा संधीकाल जवळ येताना; तुझे माझ्या जीवनात असणे हे समुद्राच्या संध्याकाळच्या लाटांध किनाऱ्यावर किरणांच्या फुलांनी सोनेरी अस्तर फुलवण्यासारखे आहे. मला मिळालेल्या या संजीवनाचे शकुन तुझ्या पालवण्यातून मला मिळतात.
आता आनंद आणि दुःखाचे क्षण मला सारखेच आहेत. आता सुखाचा वर्षाव जरी झाला तरी आपल्याच मिठीत दुःख हसत राहाते. जीव या साऱ्याच्या पलीकडचे पाहतोय जिथे संपलेत आशा आकांक्षांचे फुलणारे पिसारे. जिथे मन या सगळ्या आसक्तीच्या पलीकडे गेलंय जिथे शिल्लक आहे फक्त तुझ्या भेटीची आस… तुझा विरह… फुलांची काहिली, याच त्या जाणिवा ज्या मला आतून साद घालतात. मोहरलेल्या पिसाऱ्यांना पालवून येणारे तुझे शकून मागे ठेवून जातात. तुझ्या पालवीचे वंश, तुझ्या स्वप्नांवर… आठवणींवर जगण्याचा वर तूच तर दिलास, मग हे तू दिलेले विरहाचे दंश ही मला मान्य आहे. मला मनावर आदळणाऱ्या लाटांचे निःशब्द आवाज नकोत. मला आता दिशांचे उगवणे, मावळणेही नको. मला आता फक्त हवी आहे देवघरात मंद मंद तेजाळणाऱ्या दिव्याची अनंतता आणि आसवांची अविनाशी फुले जी तुझ्या जुन्या आठवणी वाहून नेतील.
तुझी विराणी गाताना माझी कूस माळून निजलेल्या शब्दांना जोजावताना मी सजल तान छेडेन. तुझ्या दुरून येणाऱ्या गंधाला श्वासात भरून घेईन. राधेच्या या हरिप्रेमाने श्रावणही झरू लागतो जसा की, रिमझिम झरती श्रावण धारा.
आणि राधा म्हणेल,
गंध कोवळा हसतो गं
प्राजक्तातून भिजतो गं
हरी सावळा मनात भरता
“श्रावण राधा’ होतो गं
– मानसी चिटणीस