कूट या शब्दाचा एक अर्थ म्हणजे कोड्यात टाकणारी गोष्ट आणि दुसरा म्हणजे लपवलेलं शस्त्र. दोन्ही अर्थ इस्राएल राष्ट्राला लागू होतात. म्हणूनच इस्राएलला मी कूटराष्ट्र म्हणतो. खूप कुतूहल असल्यामुळे मी 2017मध्ये इस्राएलला भेट दिली होती.
सध्या हमास युद्धामुळे चर्चेत असलेला इस्राएल देश खूपच छोटा आणि शत्रुराष्ट्रांनी वेढलेला-त्या बाबतीत भारताशी साम्य. पण हे छोटंसं राष्ट्र आजूबाजूच्या शत्रुराष्ट्रांशी फक्त मुकाबला करत नाही तर त्यांच्या हृदयात धडकी भरेल अशी भीती निर्माण करतं. शत्रूंचा मोठा प्रदेश इस्राएलनं आपल्या ताब्यात ठेवला आहे. इस्राएल कुणालाही भीक घालत नाही-अगदी बलाढ्य राष्ट्रांनासुद्धा. बहुसंख्य ज्यू-धर्मीय असूनही इस्राएल लोकशाही देश आहे.
अपार कष्ट, तंत्रज्ञान आणि कमालीचा राष्ट्राभिमान या त्रिसूत्रीवर इस्राएल उभारला आहे. अनेक वर्षांपासून इस्राएली तंत्रज्ञ, शास्त्रज्ञ माझ्या संपर्कात आहेत. त्यांची ज्ञानावरची निष्ठा, ध्येयाप्रती जबरदस्त फोकस या गुणांमुळे त्यांनी अनेक असाध्य गोष्टी साध्य करून दाखवल्या आहेत. या बाबतीत त्यांनी तंत्रज्ञान आणि चिकाटीद्वारे वाळवंटाचं केलेलं नंदनवन हे प्रमाणभूत ठरावं. असं सांगतात की इस्राएलचे पहिले पंतप्रधान बेन-गुरियन यांनी अक्षरशः कावडीनं वाळवंटात पाणी आणून ओतलं आणि तो वालुकामय प्रदेश कृषियोग्य केला. आज त्याच वाळवंटामधून फळांची निर्यात होते. एवढंच नव्हे तर निंबूकवर्गीय (लिंबाच्या जातीची-सायट्रस) फळांचा जगातला सर्वात मोठा निर्यातदार देश इस्राएल आहे. हा चमत्कार केवळ इस्राएली तंत्रज्ञ/शेतकरीच करू जाणोत. उगीचच नाही इस्राएल हा जगातील स्टार्ट-अप उद्योगांचं माहेरघर आहे ते.
आम्ही जेव्हा जॉर्डन देशामधून इस्राएलमध्ये प्रवेश केला तेव्हा जाणवलेला फरक हा जमीन अस्मानाचा होता. एकाएकी रखरखीत रेताड आणि वैराण प्रदेशातून आम्ही हिरव्यागार निसर्गसुंदर भूमीत पाय ठेवला तेव्हाच लक्षात आलं की हा इस्राएली भाग आहे. सुंदर रेखीव रस्ते, सुबक इमारती आणि शिस्तबद्ध व्यवहार हे इस्राएली संस्कृतीची जाणीव करून देत होते. एक आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे इस्राएलमध्ये प्रवेश करताना आणि निर्गम करताना-दोन्ही वेळा केवळ मलाच थांबवून कस्टम्सनं कसून चौकशी केली. नंतर एका माहितगारानं सांगितलं की संशोधकांची इस्राएल खोलवर चौकशी करतं.
इस्राएलनं काही दशकांपूर्वी एक आगळावेगळा प्रयोग केला होता. किबुट्झ किंवा सामूहिक जीवन असा तो प्रयोग होता. इस्राएलच्या निर्मितीच्या वेळी प्रत्येकाच्या इच्छा-आकांक्षांना वाव देणं कदाचित् अवघड जात असावं म्हणून या प्रयोगाला सुरुवात झाली असावी. यामध्ये अनेक व्यक्तींनी तंबूवजा घरात राहून शेती, अवजारं आणि इतर उद्योग करणं अपेक्षित होतं. समूहात कुटुंब या संस्थेला वाव नव्हता. किंबहुना किबुट्झ हेच एक मोठं कुटुंब समजलं जाई. त्यामुळे या सामूहिक जीवनातील संबंधांतून जन्माला येणारी मुलं-बाळं यांचं संगोपन ही पूर्ण किबुट्झची जबाबदारी होती. मात्र जसजसा इस्राएल संपन्न होत गेला तसतशी किबुट्झ कमी झाली-काही हजारांवरून काहीशेवर आली. माझी किबुट्झ पाहायची इच्छा त्यामुळे अपुरीच राहिली. राजधानी तेल अविवमध्ये संपूर्ण इस्राएलमधील प्रेक्षणीय गोष्टी छोट्या प्रतिकृतींमध्ये सुंदर रीतीनं सादर केल्या आहेत-आपल्याकडे दिवाळीतील किल्ल्यांमध्ये असतात तशा!
निष्ठा आणि टोकाचं राष्ट्रप्रेम यामुळे मृत घोषित केली गेलेली ज्यू लोकांची भाषा इस्राएलनं जिवंत आणि व्यवहारोपयोगी केली. आपल्या मातामही संस्कृत भाषेच्या पुनरुज्जीवनासाठी हा एक धडा आहे असं मला वाटतं.
इस्राएलचा महत्त्वाचा गुणधर्म म्हणजे त्याच्या वाटेला जाणाऱ्यांना तो नेस्तनाबूद करून सोडतो. सध्या चाललेल्या हमास युद्धामधून हेच दिसून येतंय्. शत्रूंनी वेढलेल्या देशानं संकटाचा कसा सामना करायचा त्याचा हा वस्तुपाठच आहे. इस्राएलकडे अण्वस्रं असल्याचाही बोलबाला आहे. इस्राएलची जगद्विख्यात “मोसाद’ ही गुप्तहेर संस्था अतिशय मोलाची आहे. हमास युद्धानं मात्र त्यांच्यातील त्रुटी अधोरेखित केली आहे. अन्यथा अनेक चित्तथरारक आणि भेदक “मिशन्स’ त्यांनी तडीस नेली आहेत. राजकारण मात्र आपल्यासारखंच गढूळलेलं वाटतं कारण अनेक राजकारण्यांवर आरोप आहेत.
– श्रीनिवास शारंगपाणी