हा किस्सा दिल्लीचा, दहा वर्षांपूर्वी सहकुटुंब दिल्ली फिरायला जाण्याचा बेत आम्ही आखला. 26 जानेवारीची परेड बघणे हे या फिरस्तीचे मुख्य आकर्षण होते.
एक दिवस खरेदीसाठी राखून ठेवा, असे फर्मान पत्नी मोनिकाने दिल्लीला निघण्याआधीच काढले होते. पालिका बाजार, चांदनी चौक, करौलबाग इत्यादी जागा खरेदीसाठी उपयुक्त असल्याची माहिती तिने कुठून तरी मिळवली असावी, असो. जय्यत तयारीने मी, मोनिका, मोठी मुलगी वैष्णवी, धाकटी प्रियम आणि सोबतीला मित्र मनोज नावंदर, त्याची पत्नी अर्चना असा आमचा जत्था दिल्लीला पोहोचला.
“दिल्ली ठगों का शहर हैं’ अशी भीतीही या दरम्यान कोणीतरी घालून दिली होतीच; पण पहिल्या तीन दिवसांत असा कोणताही अनुभव पदरी पडला नाही. नाही म्हणायला तेथील रिक्षावाले तशा प्रयत्नात होते; पण अगोदरच रिक्षावाल्याच्या अनुभवाची शिदोरी हाताशी असल्याने त्यांचे फावले नाही.
शेवटचा दिवस खरेदीचा म्हणून नाना ठिकाणे पायदळी तुडवत मी, पत्नीच्या मागे मागे फिरत होतो. करौलबाग या भागात खरेदी चळवळ चालू असताना, एका व्यक्तीने बारा वर्षांच्या वैष्णवी जवळ येत, “रेबॅनका गॉगल खरीदोगे?’ अशी विचारणा केली. हा गॉगल ओरिजिनल असून दोन हजार रुपयांचा, मी आठशे रूपयास देत आहे, असे लोभसवाणे प्रस्तावही दिले. वैष्णवी त्याच्या या प्रस्तावास भुलली आणि मला हा गॉगल घेऊन द्या, असा विनंती वजा आदेश तिने मला दिला. “अगं, हे फसवणुकीचे धंदे आहेत!’, असे सांगत मी तिला परावृत्त करण्याचा प्रयत्न केला, पण ब्रॅंडचे खूळ आणि किमतीच्या आकर्षणाने तोपर्यंत तिचा ताबा घेतला होता. गॉगलवाल्याची साखरपेरणीही सुरू होतीच. मी गॉगल घेणं मुद्दामून टाळतोय, असा तिचा समज झाला.
तिची आधीची विनंती आता आग्रह आणि हळूहळू हट्टाकडे वळू लागली होती. तो इसमही आमच्या संभाषणावर नजर ठेवून होता. एकूण वैष्णवी आमिषास बळी पडत असल्याचे त्याच्या नजरेतून सुटले नसावे. हतबल होऊन मी तो गॉगल घेण्यास संमती दिली आणि त्याला शेवटची किंमत विचारली, तो परत आठशेच बोलला. इकडे वैष्णवीचा तगादा चालूच होता. देशाटनाचे काही अनुभव पाठीशी असल्याने मी त्याला सरळ पन्नास रुपयाची ऑफर दिली. या ऑफरवर त्याची काही प्रतिक्रिया येण्याआधीच वैष्णवी खेकसली; “तुम्हाला माझ्यासाठी गॉगल घ्यायचा नाहीये म्हणून तुम्ही अशा किमतीत मागताय, हे कळतंय मला.’ तेवढ्यात मोनिकाने तिची समजूत काढत तिला गॉगल घेऊन देऊ, असे आश्वासित केले; पण आता मधे मधे बोलू नको, असेही सुचवले.
माझी किंमत ऐकून गॉगलवाला दिल्लीच्या खडी बोलीत म्हणाला, “क्या साब मजाक कर रहे हों क्या? इतने में तो इसकी केस भी नहीं आती.’ मी त्याचं ऐकून न ऐकल्यासारखं केलं आणि पुढं निघालो. आमची इतर खरेदी चालू होतीच. तो ठराविक अंतराने मागे मागे येत होता. त्याने परत मला गाठले. थोडी हुज्जत केली, बोहोनीची वेळ आदी कारणं सांगत पाचशे रुपयाला देतो असे सांगितले.
मी पन्नासवर ठाम होतो, वैष्णवी हा सारा खेळ अनिमिष नेत्रांनी बघत होती. पुढं एका चाट सेंटरवर गोलगप्पे खाताना तो परत आला. आता त्याची ऑफर तीनशेची होती, पण मी बधलो नाही. शेवटी वैतागून त्याने मला लास्ट कितना दोगे? असे विचारले. मी वैष्णवीकडे पाहत शंभर रुपयास घेतो, असे सांगितले, कुरकुरत का होईना पण शंभर रुपये घेऊन तो रवाना झाला.
तो गॉगल मी वैष्णवीला देऊ लागलो, तेव्हा तिने मात्र तो घेण्यास साफ नकार दिला. शंभर रुपयात कुठं रेबॅन येतो का? असा उलट सवाल मला विचारत, शंभर रुपयाचा असा फडतूस गॉगल मला नको, असे सांगून मुसमुसत निघून गेली. बहुधा तिने किमती वरून दर्ज्याचा अंदाज घेतला असावा. आम्हा सर्वांची मात्र हसून हसून मूरकुंडी वळली. माझ्या इतक्या वेळेच्या शिष्टाईवर तिने पाणी फिरवले होते. …पण एकूणच या छोट्याशा नाट्यमय घटनेने तिला खरेदीच्या नाना तऱ्हा काय असतात, हे नक्कीच शिकवले असावे.
परिघ
सत्येंद्र राठी