-अरुण गोखले
पुुरुषोत्तमाच्या कृपेने संपूर्ण अधिकमास हा पुण्यदायक असला तरीही त्यातील वैधृती, व्यतिपात हे योग आणि दोन्ही पक्षातील द्वादशी, पौर्णिमा, अमावास्या ही पंचपर्वे अधिक फलदायी आहेत. पूूर्वी मांधाताराजाने वैधृती योगावर अनेक लोकांना अन्न, वस्त्र, धन आदी दान दिले. पवित्र नद्यांमध्ये स्नान, पूजा पाठ, हरीस्मरण, चिंतन पूजन केले. त्याचे फलित म्हणून त्या राजाच्या नगरीत सदैव सुख, शांती आणि सुबत्ता नांदली.
भक्त प्रल्हादानेही याच पर्वकाळात अखंड ईश्वर चिंतन केले. त्यामुळे तो दैत्यकुळात जन्मास येऊनही त्याचा उद्धार झाला. या योगावर तिळाचे लाडू, फळे, खारका, वत्र दीप इत्यादी दान द्यावे. तसेच व्यतिपात योगावरील पवित्र नद्याचे घडलेले स्नान, दान, देवदर्शन, नामस्मरण हे उपासकास अधिक पुण्य देऊन जाते.
अधिकमासातील पौर्णिमेच्या दिवशी उपासकाने पहाटे लवकर उठावे. पवित्र जलाचे स्नान करावे. या पर्वणीची संधी साधून ईश उपासना आणि अन्न, वस्त्र, धन इत्यादी पुण्यदायी दानकर्मे करावीत. अशा दानधर्माचरणाने उपासकास कित्येक पटीने जास्त पुण्य प्राप्त होते. अमावस्या हा दिवस खरं तर देवकार्यास, शुभकार्यास निषिद्ध मानला गेलेला असला तरी हा दिवस किंवा ही तिथी आपल्याला आपल्या पितृवर्गाची कृपा मिळवण्याची एक सुंदर संधी असते. अधिकमासातील अमावस्येच्या पर्वणीस पितरांचे नावे भोजन, दान हे कृतकर्म करावे. अशा कृतकर्मांमुळे आपल्या घरात सुख, शांती, तृप्ती आणि आनंद नांदतो.
प्रत्येक महिन्याच्या दोन्ही पक्षात दोन एकादशा आणि द्वादशा या तिथी येतात. त्या निमित्ताने अधिक फलदायी असे जे द्वादशीचे व्रत करायचे असते ते पुढील प्रमाणे- या व्रतात दशमीला फक्त दुपारीच भोजन करावे. संध्याकाळी दूध, फळे घ्यावीत.
एकादशीला खऱ्या अर्थाने उपवास करावा. ह्या दिवशी उपवास, उपासना, भजन पूजन, नामस्मरण इत्यादी गोष्टी आवर्जून कराव्यात. द्वादशीस मिष्ठान्नाचे भोजन करून व्रताची सांगता करावी. या द्वादशी व्रताचाच आणखी एक थोडा वेगळा प्रकार म्हणजे साधन द्वादशी. साधन द्वादशीचे पारणे हे सूर्योदयापूर्वी भोजन करून पूर्ण करायचे असते.