अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांचा बहुचर्चित भारत दौरा दिमाखात पार पडला. प्रत्येक कार्यक्रम झोकात झाला. त्यातून मोदींची छबी उजळण्याचा जो अंतस्थ हेतू होता तोही साध्य झाला आहे. अहमदाबादच्या जगातल्या सर्वात मोठ्या स्टेडियमवर झालेल्या कार्यक्रमाविषयी तर जगभर औत्सुक्य होते. स्टेडियमवरील गर्दीही मोठी होती. ट्रम्प आणि मोदी यांच्या प्रत्येक वाक्यागणिक तेथील उपस्थितांकडून मिळणारा प्रतिसाद आणि त्यांचे चित्कार वातावरणात इलेक्ट्रिक इफेक्ट निर्माण करणारे ठरले.
ट्रम्प आणि मोदी यांनी एकमेकांवर मोठी स्तुतिसुमने उधळली. मोदींबरोबरच ट्रम्प यांचाही अंतस्थ हेतू यात साध्य झाला. कारण येत्या नोव्हेंबरमध्ये अमेरिकेत राष्ट्राध्यक्षपदाची निवडणूक होत आहे. त्या निवडणुकीत ट्रम्प पुन्हा आपले नशीब आजमावत असून त्यावेळी अमेरिकेतील भारतीयांची मते मिळवण्यासाठी त्यांना हा दौरा लाभदायी ठरणार आहे. ही सारी जमवाजमव केवळ दिखाऊ स्वरूपाची होती असे जरी कोणी म्हणत असले तरी त्यातून मिळालेला इम्पॅक्ट देखणा ठरला आहे. ट्रम्प यांचे पत्नी, मुलगी आणि जावयासह भारतात येणे हे अधिक बोलके आहे. भारताशी आपली अत्यंत अत्यंतिक सलगी आहे हेही त्यांना ध्वनीत करायचे होते, तेही साध्य झाले. या साऱ्या शो बिझनेसमध्ये भारतालाच गिऱ्हाईक बनवण्यात ट्रम्प यशस्वी झाले आहेत. त्यांनी या दौऱ्यात भारताला लष्करी विमाने पुरवण्याचे कंत्राट स्वतःच्या खिशात घातले आहे. हे कंत्राट तब्बल तीन अब्ज डॉलर्सचे आहे. ताजमहालचा दौरा करण्याबरोबरच तीन अब्ज डॉलर्सचे कंत्राट पदरात पाडून घेतल्यानंतर ट्रम्प महाशय अतिशय खुशीनेच आता मायदेशी परततील. अमेरिकेकडून भारताला रोमिओ आणि अपाचे ही लष्करी वापराची हेलिकॉप्टर्स मिळणार आहेत. हे कंत्राट भारताच्या गळी उतरवण्यासाठी अमेरिका अनेक दिवस प्रयत्न करीत होती. त्यावर अखेर या दौऱ्यात स्वाक्षऱ्या झाल्या. पण सध्या अमेरिका आणि भारत यांच्यात व्यापार समझोत्याचा जो कळीचा मुद्दा आहे त्याचे निराकरण मात्र या दौऱ्यात झालेले दिसले नाही.
भारतात येण्यापूर्वी आणि भारतात आल्यानंतरही आम्ही भारताशी अत्यंत मोठा आणि वंडरफुल व्यापार समझोता करू, असे ट्रम्प सांगत राहिले पण त्यांनी त्यावर यापेक्षा अधिक भाष्य केले नाही आणि या समझोत्यावर काही स्वाक्षरी होऊ शकली नाही. आता अमेरिकेतील राष्ट्राध्यक्षपदाच्या निवडणुकीनंतरच यावर तोडगा निघेल असे ट्रम्प म्हणाले आहेत. व्यापार समझोत्याच्या बाबतीत ट्रम्प यांचा भारतावरच अधिक ठपका आहे. त्यांचे म्हणणे असे आहे की आम्ही अमेरिकेतून जो माल भारतात निर्यात करतो त्या मालावर भारताने गरजेपेक्षा अधिक आयात कर लावला आहे.
आमच्या मालावर भारतातील सरकारच अधिक पैसे कमवत आहेत असा त्यांचा सरळ आरोप आहे. त्यावर उपाययोजना म्हणून ट्रम्प यांनी आता भारतीय मालावरही मोठ्या प्रमाणात कर आकारणी सुरू केली आहे. भारताला पूर्वी अमेरिकेच्या विकसनशील देशांच्या यादीत स्थान होते. त्यामुळे त्या आधारावर भारताला अमेरिकेकडून काही सवलती मिळत होत्या. पण ट्रम्प महाशयांनी भारताचे या यादीतील नावच काढून टाकले आहे, त्यामुळे भारताला अमेरिकेकडून मिळणाऱ्या सवलतीही आता बंद झाल्या आहेत. त्यामुळे दोन्ही देशांत सध्या व्यापारविषयक तणावाची स्थिती निर्माण झाली आहे. भारताने अमेरिकेच्या मालावरील आयात कर कमी केला तरच आता आम्ही भारतीय मालावरील कर कपात करू, अशी जाहीर भूमिका ट्रम्प यांनी घेतली आहे.
ट्रम्प यांच्या प्रशासकीय कारभाराचे सारे सूत्र “अमेरिका फर्स्ट’ असेच आहे. मग त्यांच्या स्वागताला लक्षावधींची गर्दी करा किंवा त्यांना तुम्ही कितीही गळाभेट घेऊन मिठ्या मारा, ते कशालाच बधत नाहीत. त्यांची स्वतःची अशी आडमुठी भूमिका असताना त्यांनी मोदी हेच टफ मॅन आहेत अशी कोपरखळी मारून त्यांनी भारतालाच या व्यापार तणावावर दोषी ठरवण्याचे काम केले आहे. पण मोदींना त्याची फिकीर नाही. त्यांना ट्रम्प यांना अहमदाबादला नेऊन तेथील जनतेवर जे इम्प्रेशन मारायचे होते ते काम त्यांनी साध्य केले आहे. मोदींमुळे अमेरिकेची भारताशी किती जवळीक निर्माण झाली आहे असेही इम्प्रेशन त्यांना जमवायचे होते तेही यानिमित्ताने साध्य झाले असले तरी जो मान मनमोहन सिंग यांना अमेरिकेत मिळाला होता त्याचाही भारतीय जनतेला विसर पडता कामा नये.
अमेरिकेच्या दौऱ्यात जेव्हा मनमोहन सिंग राष्ट्राध्यक्ष बराक ओबामा यांना भेटायला व्हाइट हाउसच्या ओव्हल ऑफिसमध्ये जात त्यावेळी स्वतः ओबामा हे पुढे होऊन मनमोहन सिंग यांच्यासाठी ओव्हल ऑफिसचा दरवाजा उघडत असल्याचे सर्वांनीच पाहिले आहे किंवा त्याच्याही आधी राजीव गांधी यांच्या अमेरिका दौऱ्यात रोनाल्ड रेगन हे राजीव गांधींसाठी त्यांच्या डोक्यावर छत्री धरून चालल्याचेही आपण पाहिले आहे. त्यामुळे ट्रम्प यांना वारंवार मिठ्या मारून त्यांच्या लेखी आपला किती मान आहे हे देशवासीयांना दाखवण्याचा प्रयत्न मोदींनी केला असला तरी या आधीच्या भारतीय पंतप्रधानांना अमेरिकेच्या सर्वच तत्कालीन अध्यक्षांनी दिलेल्या मानाची चित्रेही लोकांच्या डोळ्यासमोरून गेलेली नाहीत हेही त्यांना लक्षात घ्यावे लागेल.
भारतीय भूमीवरून ट्रम्प हे पाकिस्तानला काही सज्जड इशारा देतील अशी अपेक्षाही या दौऱ्यात फोल ठरली. इस्लामिक दहशतवादाच्या विरोधात आम्ही भारताच्या सहकार्याने लोकांच्या रक्षणाचे काम करू, असे नमूद करतानाच ट्रम्प यांनी दहशतवाद्यांच्या विरोधात लढण्यासाठीच आम्ही पाकिस्तानशी सहकार्याने वागत आहोत असा खुलासा केला आहे. म्हणजेच भारताच्या नादी लागून आम्ही पाकिस्तानला दुखवू शकत नाही असेच जणू त्यांनी या भेटीत स्पष्ट केले आहे. एकूणच ट्रम्प यांनी या दौऱ्यात काही गंभीर विषयांवर भाष्य करणे टाळले, किंवा आज जी काही जिओ-पॉलिटिकल सिच्युएशन आहे त्या अनुषंगाने भारताकडून आम्हाला काय अपेक्षा आहेत वगैरे विषयावर त्यांनी अवजड भाषेत प्रवचन देणे टाळले आहे. अहमदाबादच्या स्टेडियमवर शोले, दिलवाले दुल्हनिया ले जायेंगे या चित्रपटांचा उल्लेख करीत भारतात सचिन तेंडुलकर, विराट कोहलीसारखे महान क्रिकेटवीर राहात असल्याचा उल्लेख करीत आपल्या लाइट मुडचेच त्यांनी दर्शन घडवले आहे. एकूणच त्यांच्या या दौऱ्यात बिझनेसऐवजी पर्यटनाला आणि “शो’बाजीलाच अधिक महत्त्व आलेले दिसले.