पुणे – जागतिक पातळीवर मधुमेहाचे वाढते प्रमाण दिवसेंदिवस चिंताजनक होत असून, बदलती जीवनशैली आणि जंक फुडस्मुळे लहान मुलांमध्येही मधुमेह वाढत आहे. त्यामुळे हा आजार धोक्याचा असून, त्यासाठी वेळीच पावले उचलणे गरजेचे आहे. योग्य आणि संतुलित आहार, नियमित व्यायाम आणि वेळच्यावेळी आरोग्य तपासणी या त्रिसूत्रीवरून मधुमेहापासून दूर राहू शकतो. लवकर निदान होण्यासाठी या आजाराविषयी शिक्षण आणि जागरूकता आवश्यक आहे. कारण उपचार न केल्यास अंधत्व, अपघटन, मूत्रपिंड निकामी होणे, हृदयविकाराचा झटका आणि स्ट्रोक यासारखे गंभीर परिणाम होतात.
क्रॉनिक किडनी डिसीज आणि हार्ट फेल्युअर
किडनीचे कार्य जितके अधिक बिघडेल तितका हार्ट फेल्युअरच्या रुग्णांच्या मृत्यूचा धोका अधिक असतो. मधुमेह असलेल्या वयस्कर व्यक्तींमध्ये प्रगत पातळीवरील किडनीचे त्रास असल्याचे निदर्शनास आले आहे. दरम्यान, हार्ट फेल्युअर या आजारामध्ये हृदयाचे स्नायू कालांतराने कमकूवत होत जातात. त्यामुळे हृदयाची पंपिंग क्षमता कमी होते. त्यामुळे शरीरातील महत्त्वाच्या अवयवांपर्यंत पोहोचणाऱ्या ऑक्सिजन आणि आवश्यक पोषक घटकांची मात्राही कमी होते. अपुरा श्वास, टाचा, पाय किंवा ओटीपोटात सूज येणे, झोपताना श्वास नीट घेता यावा म्हणून अधिक उशांची गरज पडणे आणि दररोजच्या कामांमध्येही अकारण थकवा येणे, ही या आजाराची लक्षणे आहेत.
मुलांमधील मधुमेहाच्या लक्षणांबाबत सतर्क राहावे
14 नोव्हेंबर हा जागतिक मधुमेह दिनाबरोबरच बालदिन म्हणूनही साजरा केला जातो. मुलांमधील लठ्ठपणा आणि टाइप 2 मधुमेहाची चिंताजनक वाढ दिसून येते. बदलती जीवनशैली, जंक फूड, कमी शारीरिक आणि मैदानी क्रिया या बदलांमुळे मुलांच्या कमरेचा घेर वाढत आहे. ही गोष्ट कुटुंब व आरोग्य संस्थांकरिता गंभीर समस्या बनली आहे, असे सांगत मधुमेह तज्ज्ञ डॉ. मिलिंद पाटील म्हणाले, पालकांनी आपल्या मुलांमध्ये दिसून येणाऱ्या काही लक्षणांबद्दल जागरूक होणे आवश्यक आहे. मुलांना वारंवार लघवी होणे, तहान वाढणे, भूक लागणे, गळ्याभोवती काळे होणे इत्यादींचा समावेश आहे. चुकीच्या जीवनशैलीमुळे ही समस्या निर्माण झाली आहे.
मधुमेह आणि हार्ट फेल्युअर
टाईप 2 मधुमेह आणि हार्ट फेल्युअर (एचएफ) साधारणपणे एकत्रच दिसून येतात. क्रॉनिक हार्ट फेल्युअर असणाऱ्या 25 टक्के रुग्णांमध्ये मधुमेह आढळतो. तर ऍक्युट हार्ट फेल्युअर (गंभीर पातळीवरील)साठी हॉस्पिटलमध्ये दाखल झालेल्या 40 टक्के रुग्णांमध्ये हा मधुमेह आढळतो. मधुमेह असलेल्या हार्ट फेल्युअर रुग्णांची वाचण्याची शक्यता कमी असते. मधुमेह नसलेल्या हार्ट फेल्युअरच्या रुग्णांच्या तुलनेत त्यांना अधिकवेळा हॉस्पिटलमध्ये दाखल व्हावे लागते. मधुमेहामुळे हार्ट फेल्युअरचा त्रास होण्याची शक्यता वाढते. मधुमेहाच्या उपचारांमुळे हृदयरोगाची लक्षणे झाकली जातात.
मानसिक तणाव
हार्ट फेल्युअरच्या 40 ते 50 टक्के रुग्णांमध्ये क्रॉनिक किडनी डिसीज (सीकेडी) आढळून येतो. भौगोलिक स्थलांतर आणि तंबाखूसेवन, अनारोग्यकारी आहार, शारीरिकदृष्ट्या सक्रिय नसणे अशा जीवनशैलीमुळे आणि मानसिक तणावामुळे या आजाराचे प्रमाण वाढत आहे.
मागील दशकात लोकसंख्या दीड पटीने वाढली; परंतु मधुमेहींच्या संख्येत 10 पटीने वाढ झाली. देशात दर 10 सेकंदाला एका नवीन मधुमेही रुग्णाचे निदान होते. दर 6 व्यक्तीमधील एक व्यक्ती मधुमेहामुळे अंध झालेला आहे. दर 30 सेकंदाला एका व्यक्तीला त्याचा पाय मधुमेहामुळे गमवावा लागत आहे.
– डॉ. रवींद्र नांदेकर, मधुमेह तज्ज्ञ
आमच्याकडे दरमहा येणाऱ्या हृदयरोगाच्या एकूण रुग्णांपैकी 10 टक्के रुग्णांना काही प्रमाणात हार्ट फेल्युअरचा त्रास असतो. इस्किमिक हार्ट डिसीज आणि मधुमेह व हायपरटेंशनसारखे क्रॉनिक आजार यामुळे हार्ट फेल्युअरचे प्रमाण वाढले आहे. मधुमेहासारखे गंभीर आजार असलेल्या रुग्णांनी नियमितपणे तपासणी करून घेणे आवश्यक आहे. “एआरएनआय’ थेरपी यासारख्या आधुनिक उपचारपद्धतींसोबत जीवनशैलीत बदल केल्यास मधुमेही रुग्णांच्या आयुष्यात लक्षणीय फरक पडू शकतो.
– डॉ. देव पहलाजानी, कॉर्डिओलॉजिस्ट