खगोलशास्त्रज्ञ म्हणून प्रसिद्ध फ्रेडरिक विल्यम हर्शेल यांचा आज जन्मदिन. त्यांचा जन्म जर्मनीतील हॅनोवर येथे 15 नोव्हेंबर 1738 रोजी झाला. खगोलशास्त्रज्ञ म्हणून त्यांची जगाला ओळख होण्यापूर्वी ते संगीतकार होते.
वर्ष 1766 मध्ये हर्शेल एका प्रसिद्ध आधुनिक फॅशनेबल चॅपलचे ऑर्गनिस्ट बनले. त्यांनी व्हायोलिन कॉन्सर्टो, ओबो कॉन्सर्टो आणि हार्पसीकॉर्ड सोनाटा यासह स्वतःच्या रचना सादर करून त्यांचे अष्टपैलुत्व दाखवले. संगीत हा हर्षल यांचे पोटापाण्याचा उद्योग होता. साधारण वर्ष 1768 मधे हर्षल यांच्या हातात रॉबर्ट स्मिथ या लेखकाने लिहिलेले खगोलशास्त्रावरचे पुस्तक पडले, हे पुस्तक वाचल्यावर हर्शल यांचे जीवन हळूहळू बदलत गेले व संगीताकडून खगोलशास्त्राकडे त्यांचा प्रवास सुरू झाला.
खगोलशास्त्रीय पुस्तके वाचण्याचा त्यांना नाद लागला. एकदा हर्शेल यांचे वाचनात आरसे वापरून केलेल्या दुर्बिणीबद्दल माहिती आली. या पुस्तकात दुर्बिणींसाठी आरसा तयार करण्याची कृतीसुद्धा दिली होती. त्यांनी त्यावरून दुर्बिण बनविण्यासाठी येणाऱ्या खर्चाचा अंदाज घेतला. दुर्बिण कमी खर्चात करणे शक्य आहे हे हर्शेल यांच्या लक्षात आले. यासाठी लागणारे तांबे, कथिल, आरसा घासण्यासाठी लागणाऱ्या वस्तू खरेदी करण्याच्या विचारात असतानाच त्यांना समजले की, शेजाऱ्याने पूर्वी दुर्बिण बनवायचा अयशस्वी प्रयत्न केला होता व घरी दुर्बिण बनवायचे सर्व सामान पडून होते. त्या शेजाऱ्याने अगदी कमी किमतीत सर्व “कचरा’ हर्शेल यांना दिला.
हर्शेल यांचे काम सुरू झाले. सुमारे दोनशेवेळा अयशस्वी प्रयत्नांनंतर दुर्बिणीसाठी लागणारा पहिला चांगला आरसा तयार झाला. या कामामध्ये त्यांची बहीण कॅरोलिन हिची फार मदत होत असे. कॅरोलिन व हर्शेल यांनी केलेल्या प्रयत्नांमुळे आरसे बनवण्याचे तंत्र इतके उत्तम साधले की हर्शेल यांच्या दुर्बिणी अगदी ग्रीनिच वेधशाळेजवळच्या दुर्बिणींपेक्षाही उत्कृष्ट समजल्या जाऊ लागल्या. उत्तम दर्जाच्या दुर्बिणी म्हणून लोक हर्शेलनी बनविलेल्या दुर्बिणी विकत घेत व त्यामुळे हर्शेल यांना बऱ्यापैकी आर्थिक प्राप्तीही होऊ लागली.
खगोलाचे पद्धतशीर निरीक्षण करण्यासाठी त्यांनी नक्षत्र ज्योतिषशास्त्राची स्थापना केली. त्यांनी अभ्रिका (अवकाशातील वायू व धूळ यांच्या मिश्रणाचा, बनलेला पुंजका) ताऱ्यांच्या बनलेल्या असतात ही परिकल्पना सुचविली व तारकीय उत्क्रांतीचा सिद्धांत विकसित केला, तसेच अभ्रिकांच्या संरचनेविषयीचा सिद्धांतही मांडला. पूर्वीपासून शुक्र, मंगळ, गुरू, शनी हे पाच ग्रह इतके ठळक असल्यामुळे साध्या डोळ्यांनीही दिसतात. ते कोणालाही “शोधावे’ लागले नाहीत. जगातील प्रत्येक मानवी संस्कृतीत अगदी अनादी काळापासूनच ते ठाऊक होते. युरेनस हा पहिलाच मानवी प्रयत्नांनी शोधला गेलेला ग्रह आहे. युरेनसची प्राचीन काळी तारा म्हणून गणना केली जाई.
13 मार्च 1781 रोजी दुर्बिणीतून आकाश धुंडाळताना वृषभ राशीत हर्शेल यांना हा चकतीसारखा तारा “अचानक’ सापडला. आपल्या या नव्या ग्रहाचे नामकरण त्यांनी जॉर्ज या इंग्लंडच्या राजाच्या नावावरून “जॉर्जियन सायडस’ असे केले. त्यावेळी हे नाव वैज्ञानिक जगात अजिबात मान्य झाले नाही. जोहान बोडनी सुचवलेले “युरेनस’ हेच नाव लोकप्रिय झाले. या शोधापूर्वी शनी हा सर्वात दूरचा ग्रह मानवाला ठाऊक होता. मात्र, हर्शेल यांच्या युरेनसच्या शोधामुळे आपल्याला ज्ञात असलेल्या सूर्यमालेची व्याप्ती दुप्पट झाली. 25 ऑगस्ट, 1822 रोजी त्यांचे निधन झाले.