हुतात्मा हेमू कालाणी यांचे आज पुण्यस्मरण. ते स्वातंत्र्यलढ्यातील भारतातील तरुण क्रांतिकारांपैकी फासावर गेलेले एक हुतात्मा होते. हेमू कालाणी यांचा जन्म 23 मार्च 1923 रोजी सिंध प्रांतातील सक्कर येथे झाला. ते किशोरवयात असतानाच त्यांनी आपल्या मित्रांसह स्वदेशीच्या चळवळीत भाग घेतला होता. परदेशी वस्तूंवर बहिष्कार, स्वदेशी वस्तू वापरण्याचे आवाहन ते लोकांना करीत असत.
कौमी झंडा फहराए फर फर
दुश्मन का सीना कांपे थर थर
वरील ओळी गात गावामध्ये एक बालक लहानपणी गळ्यात फास अडकवून व हातात तिरंगा घेऊन गावाच्या गल्लीबोळात देशभक्तीची गाणी गात जात असे. त्याला असे का करतोस असे विचारले तर तो म्हणायचा, भगतसिंगांप्रमाणे मलाही देशासाठी हसत हसत फासावर जायचे आहे. हे बालक दुसरे तिसरे कोणी नसून भारताचे महान क्रांतिकारक हेमू कालाणी होते. देशभक्तीमध्ये गुंफलेल्या त्यांच्या गाण्यांनी लोकांमध्ये स्वातंत्र्यलढ्यासाठी चेतना जागृत झाली. त्यांच्या निर्भयपणाची सर्वांनाच खात्री पटली. एकदा त्यांच्या वडिलांना इंग्रज सैनिकांनी काही आरोपावरून पकडले होते. घरी आल्यावर त्यांच्या आईला रडताना त्यांनी पाहिले. त्यांना सगळा प्रकार कळला.
वस्तुस्थिती कळल्यानंतर हेमूने आपल्या वडिलांना सोडवून परत आणण्याची शपथ घेतली. यानंतर बंदूक घेऊन त्याच्या एका साथीदारासह वडिलांना वाचवण्यासाठी ते निघाले. पण त्यांच्या शिक्षकांनी त्याला समजावून सांगितले की एकटे जाणे योग्य नाही. जोपर्यंत आपली मजबूत संघटना नाही तोपर्यंत आपण काहीही करू शकत नाही. त्यांचे म्हणणे त्यांनी गांभीर्याने घेतले व स्वराज्य सेना दलाचे सदस्य झाले. सरकारी कार्यालये, खजिने लुटणे आणि सरकारी मालकीची वाहने जाळणे असे प्रकार संघटनेकडून सुरू केले.
त्यानंतर हेमू कालाणींनी सिंधमध्ये दहशत निर्माण केली. त्यांचा उत्साह पाहून व भाषणे ऐकून लोकांनी ठिकठिकाणी इंग्रजांविरुद्ध क्रांतिकारी कारवाया सुरू केल्या. त्यांनी इंग्रज सरकारला भारतातून उखडून टाकण्याचा ध्यास घेतला होता. त्यांनी सरकारला हादरा देणाऱ्या अनेक घटना घडवून आणल्या. त्यांच्या बेधडक कारवाया पाहून इंग्रज थक्क झाले. ऑक्टोबर 1942 मध्ये हेमूंना समजले की, एक ब्रिटिश पथक शस्त्रास्त्रांनी भरलेली ट्रेन घेऊन त्यांच्या शहराजवळून जात आहे. त्यानंतर त्यांनी आपल्या सहकाऱ्यांसोबत रेल्वे रुळाखालील फिश प्लेट उघडून ट्रेन रुळावरून उतरवण्याचा कट रचला.
हे काम ते आपल्या सहकाऱ्यांसह पार पाडत होते, त्यावेळीच इंग्रज सैनिकांनी त्यांना पाहिले. तेव्हा त्यांनी आपल्या सर्व साथीदारांना पळून जाण्यास सांगितले. मात्र ते स्वतः तिथेच उभे राहिले. त्यांना ब्रिटिश सैनिकांनी अटक केली व त्यांच्यावर कारवाई करण्यात आली. तुरुंगात इंग्रज सैनिकांनी हेमूंचा खूप छळ केला. पण अनेक यातना सहन करूनही त्यांनी तोंड उघडले नाही. अखेर खटला चालविला गेला व त्यांना फाशीची शिक्षा सुनावली गेली. असे म्हटले जाते की, फाशीची शिक्षा सुनावल्यावर त्यांच्या चेहऱ्यावर आनंद दिसत होता. त्यांना 21 जानेवारी 1943 रोजी फाशी देण्यात आली. त्यावेळी त्यांचे वय केवळ 19 वर्षे होते.