जेव्हा आपल्याकडे मोबाइल नव्हता, तेव्हा आपल्याला अनेकांचे फोन नंबर तोंडपाठ असायचे. हा काळ फार पूर्वीचा नाही. जास्तीत जास्त पंधरा-वीस वर्षांपूर्वीचा आहे; परंतु आज खरोखर अशी परिस्थिती आहे की, काहीजणांना आपला स्वतःचाही मोबाइल नंबर सांगता येत नाही. विशेषतः ज्यांच्या मोबाइलमध्ये दोन सीमकार्ड आहेत, त्यांना दोन्हीतला एकच नंबर पाठ आहे. ही चर्चा आज मुद्दाम करायचं कारण असं की, गेल्या अनेक वर्षांपासून एक प्रश्न मानवजातीच्या भोवती पिंगा घालतोय. तो म्हणजे कृत्रिम बुद्धिमत्ता नैसर्गिक बुद्धिमत्तेच्या पुढं जाऊ शकेल का? या प्रश्नाला काही संशोधकांनी चार-पाच वर्षांपूर्वी दिलेलं असं उत्तर होतं की, कृत्रिम बुद्धिमत्ता वाढल्यामुळे नव्हे तर मानवी बुद्धिमत्ता कमी झाल्यामुळे असं घडू शकेल.
आजकाल अनेक बाबतीत मानवी बुद्धिमत्ता घटताना स्पष्ट दिसतेय. स्मार्ट झालीत ती गॅजेट्स… माणूस नव्हे! तो हळूहळू यंत्रावलंबी होऊ लागलाय. रोजच्या व्यवहारात जरा काही अडलं तरी जो गुगल करतो, तो माणूस “स्मार्ट’ कसा काय म्हणायचा? नाक्यावरच्या वाण्याच्या दुकानात कॅल्क्युलेटर न घेता जो बिनचूक बेरजा करत होता, तो माणूस अधिक “स्मार्ट’ नव्हता का? असो, तरीसुद्धा यंत्राची बुद्धिमत्ता माणसाच्या पुढे जाणार नाही, कारण जी वस्तू माणसानं निर्माण केलीय तिच्यावर माणसाचंच नियंत्रण राहणार, असं सांगून विषयावर पडदा टाकण्याचे दिवसही संपलेत.
आर्टिफिशियल जनरल इंटेलिजन्स म्हणजेच एजीआयचा शोध घेण्यासाठी अनेक वर्षांपासून सुरू झालेलं संशोधन पूर्ण झालंय. डीप माइंड तंत्रज्ञानानं एक अशी कृत्रिम बुद्धिमत्तेची प्रणाली विकसित केलीये, ती गोष्टींचं वर्गीकरण करण्यापासून, एखाद्या फोटोला कॅप्शन देण्यापर्यंत आणि चॅटिंग, व्हिडिओ गेम्स खेळणं अशा हलक्याफुलक्या कामांपासून एखादी भावनिक कविता लिहिण्यापर्यंत काहीही करू शकते. “गॅटो एआय’ असं नाव या प्रणालीला दिलं गेलंय. हीच प्रणाली पुढे मानवी बुद्धिमत्तेला पर्याय ठरू शकेल, असा इशारा या क्षेत्रातल्या काही तज्ज्ञांनी दिलाय. गॅटो प्रणाली एकंदर 604 प्रकारची कामं करते, हा काही फार मोठा पराक्रम नाही; पण त्यातल्या 450 कामांमध्ये ती माणसाला पराभूत करू शकते, हा चिंतेचा आणि चिंतनाचा विषय नक्कीच आहे.
गूगलच्या एका इंजिनिअरनं जो खुलासा केलाय, त्यानुसार तो ज्या मशीनवर काम करतोय, ते अगदी माणसासारखं झालंय. तो एका चॅट बॉटवर काम करत होता. हे स्वयंचलित बॉट विशिष्ट कामं करण्यासाठी तयार केले जातात आणि सामान्यतः ते यूजरच्या वर्तनाचं अनुकरण करतात. त्यांना जेवढं फीड केलं जातं, तेवढंच ते करत असले तरी हा बॉट मर्यादा ओलांडून मानवी व्यवहार करू लागलाय.
खरंतर ही बाबसुद्धा लोकांनी गंभीरपणे घेतली नसती; पण ही माहिती “फोडल्या’बद्दल जेव्हा गूगलनं संबंधित अभियंत्याला सक्तीच्या रजेवर पाठवलं तेव्हा अनेकांचे कान उभे राहिले. लॅंग्वेज मॉडेल फॉर डायलॉग ऍप्लिकेशन अर्थात “इंटरफेस लामडा’शी संवाद साधताना या अभियंत्याला माणसाशीच गप्पा मारल्याचा अनुभव आला आणि तो नसलेली माहितीसुद्धा मिळवत होता. इथंच सगळी मेख आहे. या यशाबद्दल आपण अभिमान बाळगूच; पण उद्या हॉलिवूडचा चित्रपट प्रत्यक्ष पाहण्याची तयारीही ठेवू!