ज्ञानेश्वर म्हणून लोकप्रिय तसेच श्रीकृष्णाच्या भूमिका 30 वेळा साकारणारे अभिनेते शाहू मोडक यांचा आज स्मृतिदिन. त्यांचा जन्म अहमदनगर येथे 25 एप्रिल 1918 रोजी झाला. चांगले शिक्षण घेऊन भारतीय प्रशासकीय सेवेत जावे हे त्यांचे स्वप्न होते.
एका सुशिक्षित ख्रिश्चन कुटुंबात जन्मलेल्या शाहू यांचे वडील रेव्ह. रामकृष्ण अहमदाबाद येथे जिल्हा न्यायाधीश होते. ते नाताळ सणानिमित्ताने होणाऱ्या उत्सवात ख्रिस्त कथा विषयांवर आधारित नाटकांतून भूमिका करत. त्यामुळे अभिनयाचे संस्कार शाहू यांच्यावर लहानपणीच झाले होते. लहानपणापासून त्यांना संगीताची आवड होती. ग्रामोफोनवर गाणे ऐकून तसेच गाण्याचा ते प्रयत्न करीत असत.
सरस्वती सिनेटोनचे दिग्दर्शक भालचंद्र पेंढारकर 12-13 वर्षांच्या एका चांगले गाणाऱ्या बालअभिनेत्याच्या शोधात होते. त्यावेळी अभिनेते भाऊराव दातार यांनी शाहू नावाचा मुलगा अगदी कृष्णासारखा दिसतो, असे पेंढारकरांना सांगितले. मात्र, ते धर्माने ख्रिश्चन असल्याने त्यांच्या घरचे त्यांना हिंदू देवाची भूमिका करू देतील की नाही याबद्दल पेंढारकर साशंक होते. तरीही ते मोडक यांच्या कुटुंबीयांना भेटायला गेले. लगेचच वडिलांच्या सांगण्यावरून शाहू यांनी पाहुण्यांसमोर एक गाणे म्हणून दाखवले. त्यामुळे पाहुणे खूश झाले.
त्यांनी छोट्या शाहूस त्याला चित्रपटात काम करण्याचा प्रस्ताव दिला तसेच यामुळे त्याच्या अभ्यासात बाधा येणार नाही, अशी हमी पण दिली. त्यानंतर शाहू मोडकांचा पहिला कृष्णाची भूमिका असलेला “श्यामसुंदर’ नावाचा चित्रपट 1932 साली प्रदर्शित झाला. या चित्रपटात त्यांनी गायलेली सर्व आठही गाणी अतिशय लोकप्रिय झाली. रौप्यमहोत्सव साजरा करणारा हा पहिलाच बोलपट होता.
कृष्णाच्या भूमिकेशी मोडक अतिशय एकरूप झाले होते. कृष्णाच्या भूमिकेवर त्यांनी मनोमन प्रेम केले. त्यामुळे ते चित्रीकरण काळात चित्रीकरण स्थळावरील स्वच्छतागृह वापरत नसत. कृष्णाची भूमिका करत असताना नेसलेले धोतर स्वच्छतागृहात जाऊन अपवित्र होऊ नये, अशी त्यांची धारणा होती. या काळात ते दिवसभर फक्त पाण्याचे घोट पिऊन राहात असत. “संत ज्ञानेश्वर’ या चित्रपटात त्यांनी हिंदी व मराठीमध्ये भूमिका केली. हा चित्रपट मराठी प्रेक्षकांना तर आवडलाच पण तो हिंदीमध्येही चांगला चालला. हा चित्रपट न्यूयॉर्कमध्ये कार्नोजी हॉल थिएटरमधून दाखविण्यात आला. अमेरिकेत दाखविला गेलेला हा पहिला मराठी चित्रपट ठरला.
सुंदर चेहरा, आकर्षक व्यक्तिमत्त्व आणि सुरेल आवाज यामुळे त्यांना निर्मात्यांची पसंती मिळू लागली. हिंदी आणि मराठीत त्यांच्या नावावर पौराणिक चित्रपट चालू लागले. अर्थात, त्यांनी पौराणिक चित्रपटाव्यतिरिक्त इतर चित्रपटही यशस्वी केले.
एकदा मोडक स्वामी विवेकानंदाची शिकवण या विषयावर व्याख्यान देण्यास गेले होते. तिथे त्यांची साध्वी प्रतिभाजींशी ओळख झाली. त्यानंतर मोडक व प्रतिभाजी विवाहबद्ध झाले. “शाहू मोडक : प्रवास एका देवमाणसाचा’ या पुस्तकात, त्यांची पत्नी प्रतिभा यांनी मोडकांच्या विविधांगी व्यक्तिमत्त्वाचे पैलू उलगडून दाखविले आहेत. चित्रपटांतून निवृत्ती घेतल्यावर ते पुण्यात स्थायिक झाले. तेथेच त्यांचे 11 मार्च 1993 रोजी निधन झाले.