– हेमंत देसाई
देशाचा विकास होण्याच्या दृष्टीने शेअर बाजारात तेजी असणे, तेथे नवीन कंपन्या भाग विक्रीसाठी येणे आणि भाग विक्री झाल्यानंतर त्यांचे बाजारातील भाव वधारणे, हे गुंतवणुकीसाठी अत्यंत पोषक व स्वागतार्ह आहे.
भांडवली बाजारातील प्रमुख निर्देशांक असलेल्या सेन्सेक्सने गेल्या आठवड्यात 75 हजारांचा टप्पा ओलांडला आणि निफ्टीनेदेखील 22,768 अंशांचे नवीन शिखर गाठले. अमेरिकेतील महागाईदराची आकडेवारी लवकरच जाहीर होणार असून, त्यावर अमेरिकी मध्यवर्ती बँक, म्हणजेच फेडरल रिझर्व्हकडून व्याजदर कपातीबाबत निर्णय घेतला जाणे अपेक्षित आहे. अमेरिकेतील रोजगाराची अपेक्षित आकडेवारी, उत्पादन क्षेत्राची कामगिरी ही व्याजदरात संभाव्य बदलाला अनुकूलता दर्शवणारी आहे. अशी अपेक्षा असल्यामुळेच देशांतर्गत शेअर बाजारांमध्ये निर्देशांकाने गगनाला गवसणी घातली. शेअर बाजारात नशीब अजमावणार्यांची संख्या विलक्षण वेगाने वाढत असून, अलीकडच्या काही महिन्यांतील बाजार तेजीने लक्षणीय प्रमाणात किरकोळ गुंतवणूकदारांना आकर्षित केले आहे.
सरलेल्या आर्थिक वर्षात, म्हणजेच मार्च 2023 ते एप्रिल 2024 दरम्यान 3.7 कोटी डीमॅट खात्यांची भर पडली आहे. ही आतापर्यंतची एका वर्षातील सर्वात मोठी वाढ आहे. सरासरी दर महिन्याला 30 लाख नवीन डीमॅट खाती उघडली गेली आहेत. गुंतवणुकीची प्रक्रिया कागदविरहित हाताळली जाण्यासह, समभाग व रोख्यांच्या इलेक्ट्रॉनिक स्वरूपातील जतनासाठी डीमॅट खाती उपयुक्त आहेत.
आता यातही आणखी एक चांगली बातमी म्हणजे, 2023-24 या आर्थिक वर्षात प्रारंभिक भाग विक्री, म्हणजेच आयपीओंमधून देशात 62 हजार कोटी रुपयांची भांडवल उभारणी झाली. 2024-25 या वर्षात वेगवेगळ्या कंपन्या मिळून एक लाख कोटी रुपये आयपीओंमधून जमवतील, अशी शक्यता आहे.
देशातील आर्थिक विकासदर 7 टक्के असून, उद्योगधंद्यांना दरवर्षी अडीच लाख कोटी रुपये भाग विक्रीतून जमवणे आवश्यक असते. कर्ज उभारणीपेक्षा शेअर बाजारातून निधी जमवणे, हे अधिक स्वस्ताचे पडते. एकूण 56 कंपन्यांनी सिक्युरिटीज एक्स्चेंज बोर्ड ऑफ इंडियाकडे (सेबी) 70 हजार कोटी रुपये भांडवल उभारणी करण्यासाठी कागदपत्रे सादर केली आहेत. या खेरीज, 19 कंपन्यांनी 25 हजार कोटी रुपयांचे प्रस्ताव मंजूर करून घेतले आहेत. तर 37 कंपन्या 45 हजार कोटी रुपयांची समभाग विक्रीस काढणार आहेत; परंतु त्यांना अद्याप मंजुरी मिळायची आहे.
यात विशेषत्वाने सांगण्यासारखी गोष्ट म्हणजे, जे 56 आयपीओ येणार आहेत, त्यापैकी नऊ आयपीओ हे टेक कंपन्यांचे आहेत. देशातील टेक कंपन्या अधिकाधिक भांडवलसघन होणे, हे अर्थव्यवस्थेच्या दृष्टीने चांगले असते. मागच्या वर्षीपेक्षा चालू वर्षात 19 टक्के अधिक भांडवल उभारणी होईल, असे दिसते. ज्या कंपन्यांचे आयपीओ बाजारात आले, त्यापैकी 70 टक्के किंवा 50 कंपन्यांचे शेअर्स हे ‘इश्यू प्राइस’पेक्षा किंवा विक्री किमतीपेक्षा अधिक किमतीला बाजारात विकले जात आहेत. म्हणजेच मूळ किमतीपेक्षा जास्त भावाने त्यांचे व्यवहार केले जात आहेत. भारतीय उद्योजकता ही मोठ्या प्रमाणात चैतन्यशील होत आहे.
परदेशी गुंतवणुकीला सरकारचे पूर्ण समर्थन प्राप्त आहे. ‘ईझ ऑफ डुइंग बिझनेस’वर भर दिला जात असल्यामुळे मंजुर्या पटापट मिळत आहेत. देशातील आर्थिक साक्षरता वर्धिष्णू आहे आणि संस्थात्मक गुंतवणूकदार हे आयपीओंना पाठिंबा देत आहेत. खासगी भांडवलास जोम प्राप्त होणे, प्रचंड प्रमाणात रोजगार निर्मिती होणे, सरकारी अनुदानातील गळती थांबणे, न्यायालयीन सुधारणा आणि पायाभूत सुविधांचा विस्तार हे सर्व घडून आल्यास, त्याचा शेअर बाजारात फायदाच होईल.
आज भारतीय अर्थव्यवस्थेच्या प्रत्येक क्षेत्रात मागणीचा विस्तार होत आहे. 2023-24 या वर्षात निफ्टी फिफ्टीमध्ये 29 टक्के, निफ्टी स्मॉल कॅपमध्ये शंभर टक्के आणि निफ्टी मिडकॅप 100 निर्देशांकात 70 टक्के वाढ झाली. म्युच्युअल फंडांनी 1 लाख 90 हजार कोटी रुपयांचे शेअर्स खरेदी केले. तर परदेशी पोर्टफोलिओ गुंतवणूकदारांनी दोन लाख कोटी रुपयांचे शेअर्स विकत घेतले. जे समभाग नव्याने सूचीबद्ध होत असतात, त्यांची कामगिरी कशी आहे, हे पाहण्यासाठी एस अँड पी, बीएससी आयपीओ निर्देशांक हा महत्त्वाचा असतो. या निर्देशांकात 2023-24 मध्ये 69 टक्के एवढी घसघशीत वाढ झाली. स्मॉल आणि मिडकॅप वर्गात असलेल्या कंपन्यांच्या तेजीमुळे नव्याने सूचीबद्ध झालेल्या कंपन्यांच्या शेअर्सचे भावही वाढले.
फर्स्ट पब्लिक ऑफर (एफपीओ) किरकोळ गुंतवणूकदारांनी शेअर खरेदीसाठी जे अर्ज केले, त्यामध्येही 6 लाखांवरून 13 लाखांवर अशी वाढ झाली आहे. कंपनी सूचीबद्ध झाल्यानंतर तिच्या भावांमध्ये मागच्या वर्षात 9 टक्के तर 2023-24 मध्ये 29 टक्के इतकी वाढ झाली. आयपीओमधून जर सामान्य माणसाला या प्रकारे फायदा होणार असेल, तर तो मोठ्या प्रमाणात कंपन्यांच्या नवीन शेअरशी किंवा प्रारंभिक शेअरची खरेदी करणार, यात शंका नाही.