सोनम परब
करोना विषाणूची दहशत रूपेरी पडद्यावर पूर्वीच दिसली आहे. अशा प्रकारचा एखादा विषाणू जगाची डोकेदुखी ठरेल, अशी कल्पना चित्रपट निर्मात्यांनी आधीपासूनच केली आहे. त्यावेळची फॅण्टसी हे आजचे वास्तव ठरत आहे. या वास्तवाचे स्वप्न निर्मात्यांना आधीच पडले होते की काय, असे वाटण्याजोगे हे चित्रपट आहेत.
सध्याच्या कालावधीत हे चित्रपट पाहिल्यास या निर्माते-दिग्दर्शकांनी या महामारीची कल्पना कशी केली होती, हे आपल्याला उलगडेल. या निर्मात्या-दिग्दर्शकांत जगभरातील लोकांबरोबरच भारतीयांचाही समावेश आहे.
विषाणूच्या फैलावाशी संबंधित चित्रपटांची चर्चा करताना “व्हायरस’ हा 2019 मध्ये आलेला मल्याळम चित्रपट सर्वांना आठवल्याखेरीज राहणार नाही. आशिक अबू यांनी हा चित्रपट दिग्दर्शित केला होता. 2018 मध्ये केरळात निपाह विषाणूचा फैलाव झाला होता. त्यावेळच्या परिस्थितीचा आधार घेऊन हा चित्रपट तयार करण्यात आला होता.
एका युवकाला रुग्णालयात भर्ती केले जाते. ताप, डोकेदुखी आणि उलट्या ही लक्षणे दिसत असतात. थोड्याच वेळात त्याची शूश्रुषा करणाऱ्या नर्सला श्वास घ्यायला अडथळा येऊ लागतो. हा एक जीवघेणा विषाणू आहे, हे त्यावेळी लक्षात येते. हा विषाणू वटवाघळापासून पसरला असेल का? हे एखाद्या दहशतवादी संघटनेचे जैविक हत्यार असेल का?
औषध कंपन्यांमधील माफियांचे हे षड्यंत्र असेल का? असे अनेक प्रश्न निर्माण होतात. त्याच वेळी संपूर्ण शहरात रुग्ण वाढू लागतात. हाहाकार उडतो आणि अशाच पार्श्वभूमीवर काही शास्त्रज्ञ आणि डॉक्टर या महामारीला टक्कर देतात, असे या चित्रपटाचे कथानक होते.
“28 डेज लेटर’ हा चित्रपट 2002 मध्ये तयार झाला. डॅनी बॉयल यांनी हा चित्रपट दिग्दर्शित केला होता. “स्लमडॉग मिलेनियर’ हाही त्यांचाच चित्रपट होता. या चित्रपटात जिम नावाचे व्यक्तिमत्त्व कोमामध्ये आहे. 28 दिवसांनंतर तो कोमामधून बाहेर येतो. त्यावेळी त्याला दिसते की जग उद्ध्वस्त झाले आहे. चिपांझी माकडाच्या माध्यमातून एक धोकादायक विषाणू पसरला आणि पसरतच राहिला.
ज्या व्यक्तीमध्ये हा विषाणू प्रवेश करतो, तो “झोम्बी’ बनतो, म्हणजे रक्ताची तहान असलेला जिवंत मृतदेह! संपूर्ण शहरभर असे झोम्बी फिरत आहेत. जे शिल्लक राहिलेले लोक आहेत, ते या झोम्बींपासून स्वतःचा बचाव किती काळ करून घेऊ शकतील? असा सवाल निर्माण करणारे या चित्रपटाचे एकंदर कथानक होते.
वोल्फगॅंग पीटरसन यांनी 1995 मध्ये दिग्दर्शित केलेला “आउटब्रेक’ हा चित्रपटही या दृष्टीने महत्त्वाचा ठरतो. “मोटाबा’ नावाचा विषाणू आफ्रिकेच्या जंगलात आढळून आला आहे. तेथून एका माकडाची तस्करी करून त्याला अमेरिकेतील जंगलात आणले जाते. ऍनिमल टेस्टिंग लॅबोरेटरीचा एक कर्मचारी या माकडाची चोरी करतो. काळ्याबाजारात हे माकड विकतो. या सर्व घटनाक्रमात सर्वत्र विषाणू पसरत जातो.
संपूर्ण शहराचे विलगीकरण म्हणजे आयसोलेशन केले जाते. त्या शहरावरच बॉम्ब टाकून विषाणूचा फैलाव थांबविण्याची कल्पनाही कुणालातरी सुचली आहे. त्याच वेळी अन्य कुणालातरी या विषाणूपासून जैविक अस्त्र बनविण्याची कल्पना सुचली आहे. ही सर्व षड्यंत्रे एकीकडे सुरू असतानाच लोकांचा बचाव करण्यासाठी कार्यरत असलेले लष्करी अधिकारी कोणता पराक्रम करतात हे या चित्रपटात चित्रित केले आहे.
स्टीव्हन सोडरबर्ग यांनी दिग्दर्शित केलेल्या “कंटेजियन’ या चित्रपटात अशाच एका साथीची कल्पना रंगविण्यात आली होती, ते वर्ष होते 2011. या चित्रपटात वटवाघुळ आणि डुक्कर यांच्या माध्यमातून विषाणू पसरल्याचे दाखविण्यात आले आहे. या चित्रपटात जगाच्या विविध भागांत लोक विचित्र आजाराने मृत्युमुखी पडताना दाखविले आहेत. अमेरिकेच्या सेंटर फॉर डिसीज कंट्रोलमध्ये डॉक्टर एली ही या आजाराला रोखण्यासाठी लस तयार करीत आहे.
लसीची चाचणी ती आपल्या पित्यावरच करते. या लसीसाठी मोठी गर्दी उसळते. मग लॉटरी काढून लस वितरित केली जाते. “कॉन्स्पिरसी थिओरिस्ट’ असणारा एलेन असे म्हणतो की, त्याने फोरसाइथिया नावाच्या होमिओपॅथी औषधाच्या मदतीने स्वतःवर उपचार केले आहेत.
या औषधासाठी दुकानांच्या पुढे रांगा लागतात. हॉंगकॉंगमध्ये जागतिक आरोग्य संघटनेच्या (डब्ल्यूएचओ) डॉक्टरांचे अपहरण केले जाते. या संपूर्ण गदारोळात विषाणू रोखण्यात यश येते का? संपूर्ण जगात पुन्हा शांतता नांदते का? या प्रश्नांची उत्तरे या चित्रपटात मिळतात.
2008 मध्ये आलेला “ब्लाइंडनेस’ हा चित्रपटही साथरोगावरच आधारित होता. “सिटी ऑफ गॉड्स’ आणि “टू पोप्स’ चित्रपट बनविणाऱ्या फरनॅंडो मरिल्स यांनी या चित्रपटाचे दिग्दर्शन केले होते. हा थ्रिलर चित्रपट नोबेल पुरस्कार विजेते होस सॅरामेगो यांच्या “ब्लाइंडनेस’ या कादंबरीवर आधारित आहे. जपानमध्ये एका मुलाला मोटार चालवता-चालवताच दिसायचे बंद होते.
तो ज्या डॉक्टरला दाखवायला जातो, त्या डॉक्टरलाही अंधत्व येते. अशा प्रकारे अंधपणाचा साथरोग पसरत चालला आहे. मग अंध झालेल्या सर्वांनाच क्वारंटाइन करण्यात येते. डॉक्टरची पत्नी त्याच्यासोबत राहायला मिळावे म्हणून अंध असल्याचे सोंग घेते. क्वारंटाइन कॅम्पमध्ये आधी अन्नाच्या तुटवड्यावरून भांडण सुरू होते.
नंतर मानवता हळूहळू कमी होत जाते. कॅम्पच्या बाहेर शहरातसुद्धा परिस्थिती बिघडलेली आहे. लोकांना केवळ विषाणूंशीच नव्हे तर अन्य अनेक शत्रूंशी लढा द्यावा लागणार आहे, अशी परिस्थिती या चित्रपटात निर्माण केली आहे.
चित्रपटांबरोबरच टीव्ही सीरियल आणि वेबसिरीजमध्येही संसर्गजन्य आजारांचे प्रतिबिंब उमटले आहे. मोठमोठ्या संसर्गांची कल्पना रंगविण्यात आली आहे. “द हॉट झोन’ ही दहा भागांची लहान टेलिव्हिजन मालिका (मिनी सिरीज) अशीच आहे. 2019 मध्येच ती प्रदर्शित झाली होती. ही सिरीज याच नावाच्या कादंबरीवर आधारित होती. ही कादंबरी रिचर्ड प्रेस्टन यांनी लिहिलेली होती आणि मालिका मायकेल उपेन्डाहल आणि निक मर्फी यांनी दिग्दर्शित केली होती.
वॉशिंग्टनच्या एका प्रयोगशाळेत माकडामध्ये इबोलाची लक्षणे पाहायला मिळतात. हा विषाणू अमेरिकेत पसरू शकतो, असे डॉ. नॅन्सी हिला वाटत असते. तिला आणि तिचा रिसर्च पार्टनर पीटरला असे समजून चुकते की, विषाणू पसरण्याचा धोका कमी करायचा असेल तर प्रकरण आपल्याच हातात घेतले पाहिजे.
नॅन्सी एका माकडाचे सॅम्पल लॅबच्या एका कर्मचाऱ्याच्या माध्यमातून गुपचूप घेते. परंतु तरीही विषाणू पसरू लागतोच. डॉ. नॅन्सीला आता त्याचा इलाज शोधून काढायचा आहे. त्याचबरोबर आपल्या कुटुंबाचाही बचाव करण्याचे आव्हान तिच्यासमोर आहे. हे आव्हान ती कशी पेलते यावर ही मालिका आधारित आहे.
विषाणू पसरण्याचा धोका आणि पसरलेले आजार यावर आधारित अनेक चित्रपट आणि वेबसिरीज येऊन गेल्या आहेत. या वेबसिरीजमध्ये “पॅन्डेमिक’ ही ठळकपणे सांगता येईल, अशी वेबसिरीज आहे. चित्रपटांमध्ये “रेसिडेन्ट इव्हिल ः अ फायनल चॅप्टर’, “ट्रेन टू ब्रूसान’, “कार्गो’, “93 डेज’, “12 मंकीज’ असे अनेक चित्रपट महासाथीवर आधारित असून, ते अमेझॉन प्राइमवर उपलब्ध आहेत.
याखेरीज “कॉन्टेजियन’, “वर्ल्ड वॉर झेड’ हेही चित्रपट पाहण्याजोगे असून, “12 मंकीज’च्या कहाणीवर वेबसिरीजसुद्धा आली आहे. “द लास्ट शिप’ ही सिरीज आणि “द कॅरियर’ हा चित्रपटसुद्धा या दृष्टीने महत्त्वाचा ठरतो. खरे तर सध्याच्या काळात आपण करोनाच्या आजारामुळे अत्यंत कोंदट वातावरणात राहात आहोत.
सातत्याने मनात आजाराचाच विषय असतो. अशा वेळी अन्य विषयांवर खुल्या चर्चा व्हायला हव्यात; परंतु सोबत आजच्या दिवसांची कल्पना ज्यांनी पूर्वीच केली होती, त्यांच्या प्रतिभेला दाद देण्यासाठी हे चित्रपट आणि वेबसिरीज पाहायलाच हव्यात.