– माधुरी तळवलकर
अनेक वाचकांना प्रकाश नारायण संत यांचा “वनवास’ हा गाजलेला कथासंग्रह आठवत असेल. त्यात लंपन नावाच्या संवेदनशील लहान मुलाचे भावविश्व उलगडून दाखवले आहे. याच लंपनचा पुढील जाणिवांचा पिसारा “शारदा संगीत’ या पुस्तकात फुललेला दिसतो.
हा मुलगा आईवडिलांपासून दूर कर्नाटकमधील एका गावात आजीआजोबांजवळ राहतो आहे. कल्पक व शोधक वृत्तीच्या लंपनच्या मनात अनेक अनुभवांचे प्रतिसाद उमटत राहतात आणि ते आपल्याला दहाबारा वर्षांच्या मुलाच्या नजरेतून, मिश्किल भाषेत वाचावयास मिळतात.
ह्याचे आजीआजोबा सुशिक्षित, सुसंस्कृत. या कथासंग्रहातील “परचक्र’ या कथेत हिरा नावाची तरुण मुलगी लंपनला आग्रह करून त्याची शाळा बघायची म्हणून घेऊन जाते. तिथे त्याचे शिक्षक भेटतात आणि ते हिरावर खूश होऊन स्वतः त्यांना शाळा दाखवायला येतात.
हा निष्पापपणे म्हणतो, “दहा मिनिटांत पाहून संपणारी शाळा एक तास झाला तरी संपेचना. मास्तरना इतकं गोड बोलायला येतं हे मलाच काय, आमच्या वर्गातल्या कुणालाही खरं वाटलं नसतं.’
वर्गात करून दाखवण्याचे प्रकल्प, मुलांचे खेळ, त्यातले प्रकार… तशा क्षुल्लक वाटणाऱ्या गोष्टी; पण हा लंपन त्या इतक्या रंगून जाऊन सांगतो की, आपणही कधी लहान होऊन त्यात सामील होतो, हे आपल्यालाही कळत नाही.
मोठ्या माणसांच्या दृष्टीने दुर्लक्षित असलेल्या गोष्टी मुलं किती नवलाईनं पाहत असतात हे लंपननी सांगितलेल्या कथांवरून कळते.दुरून येणारी आगगाडी, एकमेकांत गुंतलेले रूळ, किल्ला, कवायत, बसवलेली नाटकं, आपले दोन्ही हात जमिनीला टेकवून बसलेली घसरगुंडी… संत यांच्या थोड्या कर्नाटकी वळणाच्या शैलीत मुलांच्या भाषेतले अनुभव लोभस वाटतात.
घसरगुंडी कथेमधे, ही दोनतीन मुलं बागेत जातात, तेव्हा तिथे यांच्या ओळखीची काही आडदांड मुलं जुगार खेळत असतात. पैसे सांभाळायला ते लंपन आणि त्याच्या मित्राला बसवतात. पुढे हे घरी आज्जीला कळते. मग आजोबांनाही. दोघेही खवळतात आणि त्या हुच्च मुलांना पकडून आणायला नोकरांना सांगून त्यांना चांगले ओरडायचे ठरवतात. पण ती पोरं काही सापडत नाहीत.
यातली सगळ्यात उत्तम कथा म्हणजे “शारदा संगीत’. संगीताचे जुन्या काळातले सच्छील मास्तर, तिथं शिकायला येणारी लंपनची बालमैत्रीण, गावातले एक प्रतिष्ठित दादासाहेब हेही लहान मुलांबरोबर आपले मोठेपण घरी विसरून तिथे गायनवादन शिकायला येत असतात. त्यांच्या साधेपणामुळे मुलांना त्यांच्या मोठेपणाचा दबदबा अजिबात वाटत नाही.
आणि पेटी वाजवताना त्यांचे काही चुकले तर ही लहान मुलीमुलं त्यांना हक्कानं रागवत, हसत. तो सगळा माहोल वाचकावर प्रसन्नतेचा शिडकावा करतो. असं निर्मळ, लोभस वातावरण आता मोठं झाल्यामुळं आपल्याला अनुभवायला मिळत नसलं तरी त्याचं वर्णन वाचून त्या आनंदात डुंबत राहण्यातला आनंद घ्यावासा वाटतो. गाण्याच्या खोलीतलं वातावरण, सुरांची जादू… या साऱ्याचं अनलंकृत, साध्या भाषेतलं मनोहारी चित्रण तर अप्रतिम!