पैसे देऊन टीआरपी रेटिंग वाढवण्याच्या प्रकरणात रिपब्लिक टीव्हीच्या हिंदी व इंग्रजी वृत्तवाहिन्यांचे नाव आले आहे. याप्रकरणात मुंबई पोलिसांनी आज फक्त मराठी व बॉक्स सिनेमाच्या चालकांना ताब्यात घेतले असल्याची माहिती पोलीस आयुक्त परमबीर सिंग यांनी दिली आहे.
यानुसार, सध्या अनेक न्यूज चॅनेल ‘टीआरपी’ च्या रेसमध्ये आम्हीच अव्वल असल्याचे ओरडून ओरडून सांगताना दिसतात. तुम्ही कधी विचार केलाय की, काय आहे हा टीआरपी? आणि कशा प्रकारे आपण पाहतो त्या कार्यक्रमांना रेटिंग दिलं जातं? चला तर, जाणून घेऊया ‘टीआरपी’ बद्दल सबकुछ !
‘टीआरपी’ म्हणजे टेलिव्हिजन रेटिंग पाँईट. म्हणजे ठराविक लोकसंख्येच्या लोकांनी ठराविक वेळेला पाहिलेल्या कार्यक्रमाची टक्केवारी. यामध्ये ठराविक जागांवर स्पेसिफिक फ्रिक्वेन्सीचे मीटर्स जोडले जातात. या मीटर्सवरून संबंधित भागात कोणती चॅनेल, कोणत्या मालिका व जाहिरात सर्वाधिक पाहिल्या जातात याच्या प्रत्येक मिनिटाच्या नोंदी असतात.
या नोंदी इंडियन टेलिव्हिजन ऑडियन्स मेझरमेंट या संस्थेकडे पाठवल्या जातात. टीआरपीच्या आधारेच चॅनेल्स जाहिराती मिळवतात. डीटीएचद्वारे ग्राहक सध्या पसंतीची चॅनेल पाहतात; पण नव्या नियमानुसार जर ग्राहकांनी पसंतीच्या चॅनेलसाठी पैसे भरले, तर त्याचा फायदा चॅनेलला होणार आहे; पण तसे न झाल्यास त्याचा फटकाही बसणार आहे.
काही वर्षांपूर्वी भारतामध्ये टीआरपी (Television Rating Point) साठी डेटा मिळवण्याचं काम हे टॅम मिडीया रिसर्च (TAM Media Research) या कंपनीकडे होतं, पण नंतर ब्रॉडकास्ट ऑडियंस रिसर्च काउंसिल (Broadcast Audience Research Council) (BARC) यांनी हे काम स्वत:च्या अखत्यारीत करून घेतलं आणि आता ब्रॉडकास्ट ऑडियंस रिसर्च काउंसिल (BARC) कडून कार्यक्रमांना दिल्या जाणाऱ्या रेटिंग या अधिकृत मानल्या जातात.
या रेटिंग साठी डेटा मिळवण्याचं काम केलं जातं. रेटिंग मशीनच्या माध्यमातून! या मशीन्सना ‘पीपल्स मीटर’ म्हटले जाते. या मशीन्स कंपनीशी जोडल्या गेलेल्या ठराविक प्रेक्षकांच्या घरी बसवल्या जातात. या मशीन नजर ठेवतात की प्रेक्षक कोणत्या वेळेला, कोणता कार्यक्रम, किती वेळ पाहतो. या मशीन्स संपूर्ण देशभरातील प्रेक्षकांच्या घरी त्यांच्या समंतीनेच बसवल्या जातात. साधारण 30 दिवसांनंतर त्या प्रेक्षकाने कोणत्या चॅनेल आणि कार्यक्रम किती वेळ पाहिला याची अंदाजे आकडेवारी उपलब्ध होते.
टीआरपी मिळवण्यासाठी दोन प्रकारच्या पद्धती वापरल्या जातात…
पहिली पद्धत म्हणजे –फ्रिक्वेन्सी मॉनिटरिंग (frequency monitoring) – या पद्धतीमध्ये वर सांगितल्याप्रमाणे प्रेक्षकांच्या घरी मशीन्स बसवल्या जातात. या मशीन्स प्रत्येक चॅनेलच्या फ्रिक्वेन्सी समजून घेतात आणि नंतर त्या ठराविक चॅनेलच्या नावामध्ये रेकॉर्ड केलेला डेटा डिकोड करतात. पण या पद्धतीमध्ये एक त्रुटी आहे. त्रुटी अशी की बऱ्याचदा केबल ऑपरेटर्स टीव्हीला सिग्नल पाठवण्यापूर्वी विविध चॅनेल्सच्या फ्रिक्वेन्सी वारंवार बदलतात. त्यामुळे ठराविक फ्रिक्वेन्सी वरून ठराविक चॅनेलचाच डेटा मशीन रेकॉर्ड करत असले याची खात्री देता येत नाही.
दुसरी पद्धती म्हणजे –पिक्चर मॅचिंग टेक्निक (picture matching technique) – या पद्धतीमध्ये देखील प्रेक्षकांच्या घरी मशीन्स बसवल्या जातात. पण त्या काहीश्या वेगळ्या पद्धतीने काम करतात. या मशीन्स ठराविक टीव्हीवर पाहिल्या जाणाऱ्या चित्रीकरणाचा संक्षिप्त भाग वारंवार रेकॉर्ड करत असतात. तसेच ठराविक चॅनेलचा डेटा देखील संक्षिप्त चित्र रुपात साठवला जातो. हा गोळा केलेला डेटा नंतर मेन डेटा बँक मधील डेटाशी जुळवून पाहिला जातो आणि त्यानुसार चॅनेलचे नाव समोर येते आणि कोणता चॅनेल किती वेळ पाहिला त्याची आकडेवारी केली जाते.
अशाप्रकारे महिनाभराचा डेटा गोळा केल्यानंतर कोणता चॅनेल आणि कोणता कार्यक्रम किती वेळा पाहिला जातो आणि त्याची लोकप्रियता काय हे मिळालेल्या रिझल्टनुसार सादर केले जाते. त्यानुसार आपल्या चॅनेल आणि एखाद्या ठराविक कार्यक्रमामध्ये सुधारणा कशी आणावी त्याची वेळ बदलली जावी का, या सर्व गोष्टी ठरवल्या जातात.
टी.आर.पीची माहिती जाहीरातदारांकरता खूपच उपयोगी असते. कारण जाहिरातदार आपल्या उत्पादनाच्या जाहिराती करता त्याच कार्यक्रमाला निवडतो, ज्याची टी.आर.पी. रेटींग उच्च असते. जाहिरातदार त्याच कार्यक्रमामध्ये आपल्या जाहिराती प्रसिद्ध करतात.