मला माझ्याबरोबर काम करणाऱ्या एकानं प्रश्न विचारला होता की, रोज बाजार 9:55 ला सुरु होतो व साडेतीन वाजता बंद होतो, (दहा वर्षांपूर्वी बाजाराची हीच वेळ होती. 18 डिसेंबर 2009 पासून सकाळी 9 पासून बाजार चालू होत आहे) तेच शेअर्स वर-खाली होत असतात, तुम्हाला कधी कंटाळा येत नाही का ? यावर माझं उत्तर अर्थातच ‘नाही’ असं होतं. याचं कारण, रोज बाजार नवा असतो. गेल्या एकवीस वर्षांत बाजारात अनेक गोष्टी नव्यानं सुरु झालेल्या मी पहात आलोय व पुढेही नवनवीन गोष्टी होत राहतील, मग ते बाजाराची वेळ असो, नवनव्या नोंदणी होणाऱ्या कंपन्या असोत की आर्थिक बाजारात येणारी उत्पादनं असोत. मागील आठवड्यात असंच एक अभिनव उत्पादन सरकार परवानगीनं बाजारात आणलं गेलंय, भारत बॉंड ईटीएफ. या नवीन इन्व्हेस्टमेंट प्रॉडक्टबद्दल जाणून घेण्याआधी आपण ईटीएफ बद्दल थोडी माहिती घेऊ.
ईटीएफ म्हणजे एक्स्चेंज ट्रेडेड फंड, म्हणजेच स्टॉक एक्स्चेंजवर-म्हणजे भारतीय शेअर बाजारात हा फंड नोंदणी होऊन त्यात व्यवहार होऊ शकतात. हे एक प्रकारचे फंडच असतात जे बाजारात नोंदणी होतात व त्यांत अगदी एखाद्या नोंदणीकृत कंपनीच्या शेअर्समध्ये जसे व्यवहार होतात तसे व्यवहार होतात. आतापर्यंत आपण बहुतांशी मुख्य निर्देशांकाशी साधर्म्य दर्शवणारे अनेक ईटीएफ पहिले. उदा. रिलायन्स निपॉनची ‘निफ्टीबीज’, ‘बॅंकबीज’, ‘गोल्डबीज’, ‘लिक्विडबीज’, ‘सीपीएससी ईटीएफ’; आयसीआयसीआयचा ‘आयसेन्सेक्स’, ‘भारत22ईटीएफ’, इ. फंड हे बाजारात बऱ्यापैकी लोकप्रिय आहेत.
कोणत्याही शेअरसारखेच हे ईटीएफ घेता अथवा विकता येऊ शकतात, तसेच घेतलेले ईटीएफ हे डिमॅट स्वरूपातच खात्यात जमा राहतात. असे हे ईटीएफ सर्वप्रथम अमेरिकेत 1993 मध्ये अस्तित्वात आले. लोकांचं लक्ष वेधून घेण्यासाठी त्यांना कित्येक वर्षं लागली. परंतु एकदा ते झाल्यावर त्यावर लोकांच्या उड्या पडू लागल्या व त्यांच्या द्वारे गेल्या कांही वर्षांमध्ये कांही हजारो अब्ज डॉलर्सची गुंतवणूक ईटीएफमध्ये केली गेली आहे.
ईटीएफचे फायदे: दीर्घकालीन गुंतवणूकदारांना कमी किंमतीत एका झटक्यात त्यांच्या पोर्टफोलिओमध्ये विविधता आणण्यास मदत, कमी कालावधीतसुद्धा तरलता प्रदान करतात कारण ते यामध्ये अगदी इंट्रा-डे व्यवहार देखील करू शकतात. प्रारंभिक गुंतवणूक कमी असल्याने किरकोळ गुंतवणूकदारांना खरेदी / विक्री करणे सोपे आणि सोयीचे. ईटीएफ एक्सचेंजमध्ये सूचीबद्ध असल्याने वितरणाची किंमत खूपच कमी असते आणि त्याचा पोहोचही विस्तृत असतो.
ईटीएफ वि. म्युच्युअल फंड :दोन्हींमध्ये एकच मुख्य फरक आहे तो म्हणजे, ईटीएफ हे खरेदी अथवा विक्री करताना त्यांचे भाव एक्स्चेंजवर पहायला मिळत असल्यानं त्यात पारदर्शकता असते, त्यामुळं इच्छित भावात खरेदी-विक्री करायची संधी. याउलट म्युच्युअल फंडाच्या बाबतीत फंड हाऊसनं आदल्या दिवशी जाहीर केलेल्या अथवा त्या दिवशी जाहीर होणाऱ्या एनएव्ही नुसारच खरेदी अथवा विक्री करावी लागते.
अनेक विचारविनीमयानंतर केंद्रीय मंत्रिमंडळाने भारत बॉंड एक्सचेंज ट्रेडेड फंड मंजूर केला, जो एडलवाइस ऍसेट मॅनेजमेंट ही कंपनी व्यवस्थापित करेल. हा पहिला कॉर्पोरेट बॉंड ईटीएफ असेल, जो पीएसयू आणि इतर सरकारी संस्थांना अतिरिक्त निधी पुरवेल, अशी माहिती अर्थमंत्री निर्मला सीतारामण यांनी मागील बुधवारी दिली.
भारत बॉन्ड ईटीएफची वैशिष्ट्यं- पभारत बॉन्ड ईटीएफ सरकारी कंपन्या व इतर सरकारी संस्थांच्या बॉंड पोर्टफोलिओमध्ये गुंतवणूक करेल. भारत बॉंड ईटीएफची मुदत तीन आणि दहा वर्षांची असेल म्हणजे ठरलेली मुदतपूर्तीची तारीख.
पही केंद्रीय सार्वजनिक क्षेत्रातील उपक्रम किंवा इतर कोणत्याही सरकारी संस्थेनं जारी केलेल्या बॉंड्सची एकत्रिता असेल. (प्रामुख्यानं रेटेड बॉण्ड्स.) पभारत ईटीएफ जोखीम प्रतिकृती आधारावर, पत गुणवत्तेशी जुळणारी आणि निर्देशांकाची सरासरी परिपक्वता यावर आधारभूत निर्देशांकावर आधारभूत असेल. यासाठी एक स्वतंत्र निर्देशांक राष्ट्रीय शेअर बाजार तयार करेल (निफ्टी भारत बॉंड निर्देशांक). 0.0005% इतकी क्षुल्लक किंमत असल्यानं ही बॉंड मार्केटमधील सर्वांत स्वस्त उपलब्ध गुंतवणूक पर्याय ठरते.
बॉंडच्या तुलनेत बॉंड ईटीएफ करांच्या बाबतीत उजवे ठरतील कारण रोख्यांवरील कूपन (व्याज) गुंतवणूकदाराच्या कराच्या स्लॅबप्रमाणे आकारले जातात, तर बॉंड ईटीएफमधील गुंतवणुकीस इंडेक्सेशनचा फायदा होऊ शकतो ज्यामुळे गुंतवणूकदारांसाठी भांडवली नफ्यावरचा कर कमी होतो. प3 वर्षांसाठी करपश्चात परतावा 3 व 10 वर्षांच्या मुदतीकरीता अनुक्रमे 6.23% व 6.94% असेल.
यातील सर्वांत जास्त गुंतवणूक ही नॅशनल हायवे ऍथॉरिटी ऑफ इंडिया, इंडियन रेल्वे फायनान्स कॉर्पोरेशन, पॉवरग्रिड कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया, आरईसी, नाबार्ड व पॉवर फायनान्स यांच्या बॉंड्समध्ये त्यांच्या 3 वर्षं अथवा 10 वर्षं मॅच्युरिटीनुसार सर्वांत जास्त म्हणजे प्रत्येकी 15% पर्यंत असेल. तर इतर बॉंड्समध्ये एनटीपीसी, इंडियन ऑइल, न्यूक्लिअर पॉवर कॉर्पोरेशन, एनएलसी, एक्स्पोर्ट अँड इंपोर्ट बॅंक ऑफ इंडिया, सिडबी, हिंदुस्तान पेट्रोलियम, एनएचपीसी इ. कंपन्यांच्या बॉंड्समध्ये असेल.
– प्रसाद भावे