“अहो, आज आबांचा फोन येऊन गेला. म्हणत होते यंदा जत्रेसाठी 7-8 दिवस या गावाकडे.’ रवीने आश्चर्यचकीत होऊन, “सुमित्रा, जत्रा आली पण!’ “हो ना. आता माईला पहिल्यासारखी दगदग नाही होत.’ “माझ्या काही रजा आहेत शिल्लक. राहिला प्रश्न अमितचा, त्याला विचारून बघ.’ “सकाळीच विचारलं. पुढच्या महिन्यात कसलीतरी फोटो कॉन्टेस्ट आहे. त्याची तयारी करायची म्हणतोय.’ “थांब जरा. मी बोलून पाहतो.’ रवीने दार नॉक केलं. “कोण आहे?’ “मी. तुझ्या आईचा नवरा. येऊ का आत?’ अमितने दार उघडलं. “काय बाबा, आज मस्त मूडमध्ये दिसताय. आणि परवानगी कसली घेताय?’ “म्हटल, उगाच तुला डिस्टर्ब् नको. बरं, आई तुला काही बोलली?’ “हो. पण सॉरी मी नाही येऊ शकणार.’ “मी काय म्हणतो अमित, फक्त चार दिवसांचाच तर प्रश्न आहे.’
“आई तर आठवडाभर आधीच जायचं म्हणत होती.’ “माईला आता काम होत नाही पहिल्यासारखं. नाहीतर असं करू तिला 7-8 दिवस आधी पाठवू आणि आपण उशिरानं जाऊ. चालेल का?’ “प्लॅन तसा चांगला आहे. ओके डन.’ असं म्हणून अमितने त्याच्या बाबांना टाळी दिली. “आणि हो, तुझा कॅमेरा पण घे सोबत. तेवढेच जत्रेतले फोटो घ्यायला.’ “बाबा, तुमच्याकडे एवढा भारी मोबाइल असताना कशाला पाहिजे कॅमेरा?’ “असू दे रे बरोबर. शेवटी तुझ्या नजरेतून टिपण्यात आणि आमच्या “डिमलाइट’ बल्बमधून टिपण्यात फरक पडणारच!’ “बरं, घेतो. आता मला काम करू द्याल?’ “येस. चल बाय अँड गुड नाईट.’ “बाबा, तुमच्या डिमलाइट बल्बचे ढापण इथेच राहील ते पण घेऊन जा.’ असं म्हणून दोघेही हसू लागले.
ठरल्याप्रमाणे सुमित्रा आठवडाभर आधीच गावी गेली. “अमित, चल लवकर.’ अमितने बॅग डिग्गीत ठेवली. “निघायचं का?’ “हो. बाबा इकडे बघा.’ असं म्हणून अमितने एक सेल्फी घेतला. “स्टेटसला टाकतो. जर्नी टू गावाकडची जत्रा! कसं वाटलं कॅप्शन?’ “एकदम झक्कास!’ “बाभूळवाडीचे अनिल कपूर, सावकाश जाऊ द्या.’ गप्पाटप्पा करत दोघे संध्याकाळी गावी पोचले. “माई, काही म्हण पण तुझ्यासारखी उंबराची आमटी नाही साधत सुमीला.’ “मी पण माईंना तेच म्हणत होते.’ “बाकी घरातली कामं आटोपली का?’ “बरं झालं तू सुमित्राला आधी पाठवलस. नाहीतर त्या बिचाऱ्या रमावर सगळा भार पडला असता.’ “कोण रमा?’ “जवळच राहते. गरीब आहे बिचारी. घरकाम करायला येते.’ जेवणं आटोपून सगळेजण बाहेर अंगणात उशिरापर्यंत गप्पागोष्टी करत बसले.
दुसऱ्या दिवशी सकाळी अमित बैठक रूममध्ये कॅमेऱ्याची लेन्स साफ करत बसला होता. रमाने त्याला नाश्त्याला आणून दिलं. “थॅंक यू.’ “साहेब काही लागलंच तर सांगा.’ “काकू, अमित म्हणा मला. साहेब नको.’ असं म्हणून तो नाश्ता करू लागला. सहज त्याची नजर स्वयंपाकघरातल्या भिंतीआडून डोकावून पाहणाऱ्या रमाच्या मुलावर पडली. अमितने त्याला हाताने खुणावत बोलावलं. टपोऱ्या डोळ्याचं ते पोरगं खाली जमिनीवर पाहू लागलं. अमितने पुन्हा त्याला खुणावलं. तसं ते धावत रमाकडे गेलं आणि तिच्या पदराआडून चोरट्या नजरेनं अमितकडं पाहू लागलं. अमितने आवाज दिला. “रमा काकू, पोहे.’ रमा पोहे घेऊन आली. पदराला धरून ठेवलेलं बोट तिच्या पोरानं अजूनही सोडलं नव्हतं. “काय नाव तुझं?’ तो पुन्हा आईच्या मागे लपला. “सांग की तुझं नाव. तुझ्या दीना मामा सारखाच आहे हा मामा’ रमाने त्याला हळूच पुढे आणलं. अंगात ठिगळ लावलेला शर्ट आणि गुडघ्यापर्यंत चड्डी. रमाने तिच्या पदराने डोक्यावर थापलेल्या तेलाचा कपाळावर आलेला ओघळ कोरल्यासारखा हळूच पुसून घेतला. “ये बस इथे. पोहे खाणार?’ मान हलवत त्याने नाही म्हटलं. “सांग आता नाव.’ “सार्थक.’ “शाळेत जातो का?’ “हो’ “उद्या येणार आमच्याबरोबर जत्रेत?’ तसा तो आईकडे पाहू लागला. “जाणार का?’ “तू पण चल सोबत.’ अमितने त्याला जवळ घेतलं. “तुझ्या आईला पण घेऊन जाऊ.’ त्याचा चेहरा एकदम खुलला.
दुसऱ्या दिवशी रात्री सगळेजण जत्रेत निघाले. “आबा आणि माई यावेळेस तुम्ही पण पाळण्यात बसायचं.’ “हो, आणि नंतर मात्र तो हुशार गाढवाचा शो नक्की पाहायचा. गेल्या वेळेस त्याने बरोबर आईला पकडून दिलं होतं.’ आपल्या नवऱ्याच्या खिशातले पैसे कोण चोरतं?’ विचारताच आईसमोर ते गाढव येऊन थांबलं होतं.’ हे ऐकून सगळे हसू लागले. “अमित, ते न समजण्याइतपत मी काही गाढव नव्हतो! पण मागच्या हाताने तिने साठविलेले पैसेच आले ना कामी. तुझा हा महागडा कॅमेरा घ्यायला?’ “हे अगदी खरं.’ “चल मग, या गोष्टीवर आमच्या सगळ्यांचा एक फोटो काढ.’ जत्रेत सगळेजण धमाल करत होते. रमाला थोडंसं अवघडल्यासारखं वाटत होतं.
लख्ख प्रकाश, डोळे दिपवून ठेवणारी रोषणाई पण तरीही रमाच्या आत कसलातरी अंधार होता. गर्दीत असूनही तिला एकटं वाटत होतं. “आई, मला फुगे घ्यायचे.’ रमाने पदराच्या गाठीत बांधलेले पैसे काढले आणि फुगे घेतले. सार्थक आईकडे हट्ट करू लागला,’ आप्पा खांद्यावर घ्यायचे तसं घे ना.’ रमाने त्याला आपल्या खांद्यावर घेतलं. खांद्यावर बसून सार्थक एक एक फुगा आकाशात सोडत होता. खांद्यावरच्या ओझ्यानं तिच्या मनावरचं ओझं आपसूक हलकं झालं होतं! अमित हे सगळं पाहत होता. त्या मायलेकराचं हास्य त्यांच्या नकळत त्याने कॅमेऱ्यात टिपलं. उशिरापर्यंत जत्रेत फिरून झाल्यावर सगळेजण घरी परतले. एक-दोन दिवसांनी रवीचं कुटुंब परतीकडं निघालं. “माई-आबा काळजी घ्या.’ मागे उभा असलेल्या रमाने हात जोडले. तिच्या पाणावलेल्या डोळ्यात खूप काही दाटलं होतं. पण काय ते समजत नव्हतं.
“कसे आलेत फोटो?’ “एकदम झक्कास..!’ “तुझ्या कॉन्टेस्टच काय झालं?’ “आज द्यायचाय फोटो पाठवून.’ “तू मागे न्यूयॉर्कमध्ये केलेलं फोटो शूट भन्नाट होतं. त्यातलाच दे.’ अमित कसल्यातरी विचारात अडकला होता. “कुठे हरवलास?’ “अं..हो..हो..’ त्याने स्पर्धेसाठी फोटो पाठवला. एके दिवशी सकाळी पेपर वाचता वाचता,”सुमे, बाहेर ये लवकर. ऐकलंस का?’ “अहो काय झालं?. “हे बघ. पेपरमध्ये अमितचा फोटो आलाय. त्याला पहिलं बक्षीस मिळालं. कुठे आहे तो?’ “तो मघाशीच बाहेर गेला.’ रवीने अमितला फोन करून आनंदाची बातमी सांगितली. “तू ताबडतोब घरी ये.’ “एक महत्त्वाचं कामं करून येतो.’ असं म्हणून अमितने थेट गावाकडची वाट धरली.
अमितला समोर अचानक पाहून, “अमित, सगळं ठीक तर आहे?’ अमितने माई-आबांचे आशीर्वाद घेतले. “माई, हा पेपर बघ.’ पेपरमध्ये नातवाचा फोटो पाहून दोघांचेही डोळे भरून आले. “तुला माहिते कोणत्या फोटोला बक्षीस मिळालं?’ “कोणत्या?’ अमितने बॅगमधून फोटो काढला व माईसमोर धरला. जत्रेत रमाने तिच्या मुलाला खांद्यावर घेतलेला फोटो पाहून माईच्या डोळ्यातून घळाघळा पाणी वाहू लागले. “कुठे आहे रमा काकू?’ आबांनी अमितला बसायला सांगितलं. “कालच तिला देवाज्ञा झाली.’ हे ऐकून अमितला धक्काच बसला. “कॅन्सरच्या शेवटच्या स्टेजला होती.’ अमितच्या डोळ्यासमोर क्षणात त्या माऊलीचा हसरा चेहरा आठवला आणि हसता हसता पाण्याने बटबटलेल्या डोळ्याचं कारणही समजलं! बापाची जागा भरून काढताना आपल्या खांद्याची पोरांसाठी केलेली खुर्ची एवढ्या लवकर मोडेल असं वाटलं नव्हतं. सार्थक हे सगळं दूर उभा राहून पाहत होता.
अमित त्याच्याजवळ गेला. त्याच्या डोक्यावरून हात फिरवत, “येतोस माझ्याबरोबर’ अमितने त्याला मिठीत घेतलं. मायेची उब त्या पोराला जाणवत होती. त्या फोटोने अमितला आयुष्यभरासाठी एका “अनामिक’ नात्यात अडकून ठेवलं होतं, ज्यातून त्यालाही बाहेर पडायचं नव्हतं!
अमोल भालेराव