परमेश्वर सगळ्यांना एकाचवेळी कुशीत घेऊ शकणार नव्हता म्हणून त्याने आईच्या रूपात पृथ्वीतलावर वावरण्याचा निर्णय घेतला. हे सांगायला, ऐकायला ठीक आहे. परंतु आई ही स्त्री असते. आई होण्याआधी ती मुलगी असते. त्या मुलीविषयी, स्त्रीविषयी किती जणांना आदर असतो? आई हे जगातील सर्वाधिक सुखावह चित्र आहे. त्यामुळेच बाळाला स्तनपान करणारी स्त्री पाहताना कोणाच्याही मनात विकार उत्पन्न होत नाहीत. आई आणि मुलगी ही स्त्रीची रूपं मात्र फार सुरेख आहेत. आईच्या कुशीत शिरण्यात आनंद वाटतो तर मुलीला कुशीत घेताना आनंद मिळतो.
दीडदोन वर्षांच्या मुली, बाहुलीला मांडीवर घेऊन जोजवतात. गाई गाई करतात. तीच बाहुली दीडदोन वर्षांच्या मुलासमोर ठेवली तर तो त्या बाहुलीशी खेळण्याची शक्यता कमीच पण भिरकावून देण्याची शक्यता अधिक. मुली जशा आई होऊन, बाहुलीला बाळ समजून, बाहुलीत रमतात, तशी मुलं बाहुलीत रमत नाहीत. मुलीला कितीही राग आला तरी ती बाहुली भिरकावून देणार नाही. एखादेवेळी आईवरील रागापोटी तिने बाहुली रागाने दूर लोटली तरी थोड्याच वेळात ती बाहुलीला जवळ घेईल, तिची समजूत काढेल. तिचे डोळे पुसेल. तिच्याशी गोडगोड बोलेल. मुलींमध्ये हे आईपण येतं कुठून? त्या वयात आपल्याहून लहान असणाऱ्या बाळाला जोजवायला हवं हे मुलीला कुणी सांगत नाही आणि मुलाला ते सांगितलं तरी तो तसं करत नाही. खेळणी जन्माला घालतानाही माणसाने बाहुलीचीच विविध रूपं जन्माला घातली. बाहुल्याची रूपं जन्माला घालण्याचे काही प्रयत्न झाले, पण ते समाजाच्या फारसे पचनी पडले नाहीत. मुलींनी जशी बाहुली स्वीकारली, तसा मुलांनी बाहुला स्वीकारला नाही.
मध्यंतरी एक चित्रफीत पाहिली. एक कुत्र्याचं पिल्लू मृत झालं होतं. एका तरुणाने ते पाहिलं. ते पिल्लू उघड्यावरती सडून जावं असं त्याला वाटेना. त्याने मोकळ्या जागेत खड्डा घेऊन ते मृत पिल्लू पुरण्याचा निर्णय घेतला. त्यासाठी एके ठिकाणी त्याने खड्डा खोदला. मृत पिल्लू घेऊन खड्ड्याच्या दिशेने निघाला. तेव्हा त्या पिलाची आई त्याच्या पाठोपाठ निघाली. त्या तरुणाने ते पिल्लू खड्ड्यात ठेवलं. त्यावर बोरिक पावडर टाकली. आणि त्या पिलाची आई तोंडाने त्या खड्ड्यात माती लोटत राहिली. त्या पिलाचा जन्मदाता मात्र जवळपास कुठेही दिसत नव्हता. स्त्री जेव्हा मनापासून मातृत्व स्वीकारते, तेव्हा ती, ते मातृत्व अखेरच्या श्वासापर्यंत निभावते. पाखरांच्या पिलांनासुद्धा बहुदा मादीच भरवते. आपल्या पिलाला भरवायला हवं हे आईला कोणी शिकवत नाही. पशुपक्ष्यांत हे आईपण कुठून येत असेल?
मी लहानपणी मुलींना भातुकलीचा खेळ खेळताना पाहिलं आहे. भातुकलीत माझं मन रमायचं नाही. तरीही काहीवेळा थोडा वेळ मी त्या खेळात सहभागी झालो आहे. त्या दोन अडीच फुटाच्या मुली खोटा खोटा स्वयंपाक करतात. खेळातल्या मुलांना भरवतात. खेळातल्या नवऱ्याला जेवायला वाढतात. खोट्या नवऱ्याला खोटी पिशवी देऊन भाजी आणायला पाठवतात. खोटी खोटी भाजी निवडतात. सगळा फक्त अभिनय. पण त्या अभिनयात मला माझी आई दिसायची.
“माझी मुलगी’ ही प्रदीप निफाडकरांची गझल मला फार आवडते. ती गझल त्यांनी कोणत्या मानसिकतेत लिहिली त्याचीही मला जाणीव आहे. पण ती गझल बापाचं काळीज घेऊन उतरली आहे. प्रदीप निफाडकर लिहितात-
जागो जागी भेटत असते माझी मुलगी
कोणाच्याही मुलीत दिसते माझी मुलगी
मला मुलगी नाही. पुतण्या आहेत, शेजारच्या मुलींना मी मोठ्या होताना पाहत आलो आहे. अशीच एक शेजारची मुलगी. तिला लहानपणी, तुझं लग्न झाल्यावर पाठराखण म्हणून तुझ्या सोबत कोणाला नेणार? असं विचारल्यावर, ती माझ्याकडे बोट दाखवायची. बाबांना नेणार. म्हणायची.तिच्यात देखील मला माझी मुलगी दिसायची. स्वतःची मुलगी लहानाची मोठी करताना, तिला वाढवताना, तिच्याशी खेळताना, ती विश्वासाने बापाच्या कुशीत शिरताना जी अनुभूती येते ती माझ्याकडे नाहीच. इतर मुलींकडे बघताना मला त्यांच्यातली निरागसता जाणवते, लाघवीपणा जाणवतो. पण ती माझी मुलगी आहे अशी अनुभूती मात्र येत नाही.
परंतु परवा मात्र तशी अनुभूती देणारी मुलगी भेटली. दीड एक वर्षापूर्वी माझ्या मुलाचा साखरपुडा झाला. त्या लग्नात एक आठदहा वर्षांची परकर पोलक्यातली मुलगी दिसली. सावळा वर्ण. गोड चेहरा. हसतमुख. नाचतानाही तिच्यातली निरागसता चांदण्यांसारखी सगळीकडे पसरलेली होती. तिने माझं लक्ष वेधून घेतलं. पण गडबडीत तिच्याशी संभाषण झालं नाही. तिला जवळ घेता आलंच नाही.
मागच्या महिन्यात आम्ही लग्नाची वेळ साधली. आदल्या दिवशी हळद, दुसऱ्या दिवशी लग्न. नंतर नवरीच्या मूळगावी रिसेप्शन. अशा तीनचार दिवसांच्या भरगच्च सोहळ्यात ती मुलगी अनेकदा भेटली. दीड वर्षापूर्वी खूप लहान वाटत होती. आता काहीशी मोठी दिसली. पण तिच्यातली निरागसता मला खुणावत होती. मी तिला जवळ बोलावलं. आणि ती जवळ येऊन अशी काही मला खेटली की प्रदीप निफाडकर म्हणतात त्या प्रमाणे मला त्या मुलीत माझी मुलगी दिसली. त्या चार दिवसांत ती अनेकदा माझ्या जवळ आली. मला बिलगली.
माझ्या कुशीत शिरली. ती माझीच मुलगी असल्याची अनुभूती तिने मला दिली. आजवर मला मुलगी नाही याची खंत वाटायची. पण यापुढे ती जेव्हा जेव्हा भेटेल तेव्हा तेव्हा मला माझी मुलगी भेटल्याची अनुभूती येईल. लग्न लागलं. आम्ही नवरी घेऊन निघालो. सगळ्यांचेच डोळे पाणावले होते. ती देखील रडत होती. मी तिला जवळ घेतलं. ती नवरदेवाला म्हणजे माझ्या मुलाला म्हणत होती, “जीजू, दीदी का खयाल रखना’ मला प्रश्न पडला. मुलींमध्ये हे आईपण कुठून येतं?
– विजय शेंडगे