Understanding IPO: शेअर बाजारात गुंतवणूक वाढत आहे. शेअर बाजार हा आर्थिक जोखमीच्या अधिन आहे. त्यामुळे अनेकजण यापासून दूर राहतात मात्र अनेकजण आता शेअर बाजाराकडे आकर्षित होत असून यातून चांगला नफा देखील कमावत आहेत. तसेच अनेकांना शेअर बाजारात नुकसान झाल्याचेही उदाहरणे आहेत. शेअर बाजारात आयपीओ हा शब्द वारंवार उच्चारला जातो. त्याबाबत आज या लेखात आपण सविस्तर माहिती जाणून घेणार आहोत.
अनेक कंपन्या गुंतवणूकदारांसाठी त्यांचे IPO उघडतात आणि काही काळानंतर कंपनी त्यांच्या संबंधित स्टॉक मार्केटच्या स्टॉक एक्सचेंजमध्ये सूचीबद्ध होते. अशा परिस्थितीत अनेकांच्या मनात एक प्रश्न निर्माण होतो की IPO म्हणजे काय? ते कसे कार्य करते आणि बाजारात IPO इतके महत्त्वाचे का आहे? जाणून घेऊया..
IPO म्हणजे काय?
IPO ला प्रारंभिक सार्वजनिक ऑफर ( Initial Public Offering) म्हणतात. हे तेव्हा लाॅन्च केले जातात किंवा उघडले जातात जेव्हा एखादी कंपनी त्याचे शेअर्स लोकांना ऑफर करते. सोप्या भाषेत समजून घ्यायचे झाल्यास एखाद्या कंपनीला निधीची गरज भासल्यास ती आपले शेअर्स लोकांसाठी उघडते आणि जनता ते शेअर्स विकत घेते. यासाठी कंपनी काही प्रमाणात शेअर्सचे वाटप करते. यातूनच कंपनी लोकांना शेअर्स विकून पैसे उभारते.
देशात प्रत्येक क्षेत्रात अनेक कंपन्या आहेत. त्या कंपन्यांना त्यांच्या विकासासाठी निधीची गरज असते. यासाठी अनेक वेळा कंपनी छोटे कर्ज घेते. तर काही कंपन्या शेअर बाजारात सूचिबद्ध होतात. निधी जमा करण्याचा हा एक चांगला मार्ग मानला जातो. शेअर बाजारात सूचीबद्ध होण्यापूर्वी कंपनी आपला IPO लॉन्च करते.
कंपनी किती शेअर्स उघडत आहे याची माहिती IPO मध्ये देते. जेव्हा गुंतवणूकदार एखाद्या कंपनीचा IPO खरेदी करतात तेव्हा गुंतवणूकदाराला कंपनीचे शेअर्स मिळतात आणि कंपनीला निधी मिळतो. यानंतर कंपनी बाजारात आपले शेअर्स लिस्ट करते. शेअर बाजारात लिस्ट झाल्यानंतर कंपनीचे शेअर्स खरेदी किंवा विक्री करता येतात. गुंतवणूकदारांकडून उभी केलेली रक्कम कंपनी अनेक कारणांसाठी वापरते.
कंपनी IPO लाँच करण्यापूर्वी त्याची परवानगी घेते आणि ड्राफ्ट पेपर सेबीला देते. या ड्राफ्ट पेपरमध्ये, कंपनी त्यांना किती IPO आणायचा आहे आणि तो कोणत्या उद्देशाने IPO आणत आहे हे देखील सांगते.
IPO मध्ये गुंतवणूक कशी करावी ?
तुम्हालाही IPO मध्ये गुंतवणूक करायची असेल तर तुमच्यासाठी डीमॅट खाते असणे अनिवार्य आहे. तुम्ही कोणत्याही ब्रोकिंग फर्मकडून डीमॅट खाते उघडू शकता. कंपनी आपला IPO फक्त 3 दिवसांसाठी गुंतवणूकदारांसाठी उघडते. तुम्हाला ज्या कंपनीत IPO मध्ये गुंतवणूक करायची आहे, तुम्ही त्यांच्या वेबसाइट किंवा ब्रोकरेज फर्मच्या मदतीने IPO मध्ये गुंतवणूक करू शकता.
IPO च्या अटी –
IPO मध्ये गुंतवणूक करण्यापूर्वी तुम्हाला काही गोष्टींची विशेष काळजी घ्यावी लागेल. जेव्हा जेव्हा एखादी कंपनी आपला IPO उघडते तेव्हा ती IPO बद्दल माहिती देण्यासाठी अनेक संज्ञा वापरते. तुम्हाला या अटींची जाणीव असावी. हा एक प्रकारचा नियम आणि अट आहे.
किंमत बँड (price band)- ही एक किंमत मर्यादा आहे ज्यामध्ये कोणताही गुंतवणूकदार बोली लावू शकतो.
इश्यू प्राईस (issue price)- ही ती किंमत आहे ज्यावर कंपनीचे शेअर्स सूचीबद्ध केल्यानंतर गुंतवणूकदारांना वाटप केले जातात.
किमान सदस्यता (Minimum Subscription) – ही एक प्रकारची मर्यादा आहे. गुंतवणूकदार या मर्यादेतच बोली लावू शकतात.
लॉट साइज (lot size)- लॉट साइजमध्ये, गुंतवणूकदार समान संख्येच्या शेअर्सवर बोली लावू शकतो. उदाहरणार्थ, जर कंपनीने 10 शेअर्सचा लॉट आकार निश्चित केला असेल, तर गुंतवणूकदार फक्त 10 शेअर्ससाठी बोली लावू शकतात.
सूचीची तारीख (listing date) – ही ती तारीख आहे जेव्हा कंपनीचे शेअर स्टॉक एक्सचेंजमध्ये सूचीबद्ध केले जातात.
या गोष्टी लक्षात ठेवा –
– गुंतवणूक करण्यापूर्वी तुम्ही व्यवस्थापन आणि प्रवर्तकांची पार्श्वभूमी तपासली पाहिजे.
– तुम्हाला कंपनीचे मूल्यांकन माहित असणे आवश्यक आहे
– कंपनीच्या आर्थिक आरोग्याबद्दल देखील माहिती असणे आवश्यक आहे. प्रत्येक कंपनी आपले तिमाही निकाल जाहीर करते.
– तुम्हाला कंपनीत किती काळ गुंतवणूक करायची आहे हे ध्यानात ठेवावे.