पृथ्वीवर अनेक प्रकारच्या वनस्पती आढळतात. निसर्गाने मानवाला दिलेल्या देणगीमध्ये झाडे आणि वनस्पतींना विशेष स्थान आहे. मानवी जीवनचक्रात झाडे आणि वनस्पतींची फार महत्त्वाची भूमिका आहे, कारण झाडे आणि वनस्पती केवळ अन्नाची गरजच पूर्ण करत नाहीत, तर जगात संतुलन राखण्यासाठी ते आवश्यक आहेत. आता याच दरम्यान एक वनस्पती सापडली आहे जी अत्यंत दुर्मिळ आहे.
उत्तराखंडच्या डोंगराळ भागात आढळणाऱ्या या वनस्पतीबद्दल सर्वात आश्चर्यकारक गोष्ट म्हणजे ती चक्क मांसाहारी आहे ! अट्रीकुलेरिया फर्सेलाटा (Utricularia furcellata) असे या वनस्पतीचे नाव असून ते चमोली जिल्ह्यातील मंडल खोऱ्यात सापडली आहे. वनविभागाने या मांसाहारी वनस्पतीचे ‘अत्यंत दुर्मिळ’ असे वर्णन केले आहे. ती शोधणे खूप अवघड काम असल्याचे त्यांनी सांगितले. स्थानिक भाषेत या वनस्पतीला ‘ब्लॅडरवॉर्ट्स’ म्हणतात. चला जाणून घेऊया या मांसाहारी वनस्पतीबद्दल.
सर्वात मोठी गोष्ट म्हणजे ही मांसाहारी वनस्पती प्रथमच उत्तराखंडमध्ये तसेच संपूर्ण पश्चिम हिमालयीन प्रदेशात दिसली आहे. ही वनस्पती मच्छर आणि इतर अनेक लहान कीटकांना खाऊन टाकते. उत्तराखंडमध्ये सध्या सेरा (Cera), अट्रीकुलेरिया (Utricularia) आणि पिंगुईकुला (Pinguecula) या वंशाच्या 20 वनस्पतींचा शोध लागला आहे, परंतु ब्लैडरवॉर्ट्स फार दुर्मिळ आहेत.
उत्तराखंड वन विभागाचे रेंज ऑफिसर हरीश नेगी आणि मनोज सिंग यांनी 2021 मध्ये मांसाहारी ब्लैडरवॉर्ट्स शोधले. मुख्य वनसंरक्षक संजीव चतुर्वेदी यांचे म्हणणे आहे की, अट्रीकुलेरिया फर्सेलाटा ही अतिशय जटील वनस्पती आहे.
त्यांनी सांगितले की या वनस्पतीची शारीरिक रचना इतर वनस्पतींपेक्षा पूर्णपणे वेगळी आहे. हे प्रोटोझोआ, कीटक, अळ्या, डास, नवीन टेडपोल देखील खातात. ही मांसाहारी वनस्पती पोकळी (वॅक्युम) निर्माण करते ज्यामुळे नकारात्मक दाब निर्माण होतो. कीटक त्यात अडकतात आणि मरतात.
ओलसर माती आणि स्वच्छ पाण्याच्या आजूबाजूला अट्रीकुलेरिया फर्सेलाटा सापडली आहे. उत्तराखंड वन विभागाचे हे पहिलेच संशोधन असून ते 106 वर्षे जुन्या ‘जर्नल ऑफ जपानी बॉटनी’मध्ये प्रकाशित झाले आहे. वर्गीकरण आणि वनस्पतिशास्त्राच्या प्रतिष्ठित जर्नल्समध्ये त्याचा समावेश आहे. अट्रीकुलेरिया फर्सेलाटा भारतात पहिल्यांदा 1986 मध्ये आढळली होती, त्यानंतर ही वनस्पती कुठेही दिसली नाही.
जैविक दबाव आणि पर्यटनामुळे अट्रीकुलेरिया फर्सेलाटा सहसा दिसत नाही. ज्या ठिकाणी जमिनीची खत क्षमता कमी असते अशा ठिकाणी ती वाढते, त्यामुळे ती किडे खाते. या वनस्पतीचे औषधी गुणधर्म खूप फायदेशीर आहेत. वैद्यकीय क्षेत्रात मांसाहारी वनस्पतींची मागणी वाढली आहे.
यासोबतच उत्तराखंड वनविभागाने दुर्मिळ ऑर्किड प्रजातीचा लिपैरिस पिगमैइएन (Liparis Pygmaean) शोधला आहे. ते सप्टेंबर 2020 मध्ये फ्रेंच जर्नल रिकार्डियाना मध्ये प्रकाशित झाले.