डिजिटल प्रभात
नवी दिल्ली, चंदीगढ, मुंबई: व्हॉट्स ऍपच्या माध्यमातून हेरगिरी केल्याबद्दल पेगासस या इस्त्रायली संस्थेने विकसित केलेल्या सॉफ्टवेअरबद्दल फेसबुकने अमेरिकन न्यायलयात दावा दाखल केला आहे. मात्र त्याद्वारे भारतीय पत्रकार आणि सामाजिक कार्यकर्त्यांची हेरगिरी केल्याचे व्हॉट्सऍपने पाठवलेल्या संदेशावरून स्पष्ट होत आहे. त्यामुळे या मागचा सुत्रधार कोण? याचा शोध घेण्याची निकड व्यक्त होत आहे.
भीमा कोरेगाव प्रकरणाचे वकील, आरोपी, दलीत कार्यकर्ते, संरक्षण आणि सामरिक पत्रकार तसेच दिल्लीतील प्राध्यापकांना लक्ष्य बनवण्यात आले. राजकीय कैद्यांच्या सुटकेसाठी प्रयत्न करणारे तेलंगणा उच्च न्यायलयातील वकील रविंद्रनाथ भल्ला म्हणाले, समाजिक संस्थांसाठी इंटरनेटच्या माध्यमातून होणाऱ्या अतिक्रमणाबद्दल मला सात ऑक्टोबरला सावध करण्यात आले होते. त्याकडे मी दुर्लक्ष केले. मात्र मला व्हॉट्स ऍपकडून मेसेज आल्यानंतर मी सिटीझन लॅबशी संपर्क साधला. त्यावेळी नेमके काय घडत आहे, हे मला समजले.
सुधा भारद्वाज यांच्या वकील शालीनी गेरा यांनी सांगितले की, मला व्हिडिओ कॉल यायचे, ते नंबर नाहीसे व्हयाचे. मला सिटीझन लॅबकडून पंधरवड्यापुर्वी या प्रकाराची माहिती देण्यात आली. व्हॉट्स ऍपने मला 29 ऑक्टोबरला मेसेज करून या प्रकाराची माहिती दिली.
व्हॉटस् ऍपवरून पाळत ठेवली जात असल्याबद्दल व्हॉटस् ऍपकडून मेसेज 29 आणि 30 तारखेला आला होता, अशी माहिती डावे विचारवंत आणि एल्गार परिषद प्रकरणातील आरोपी आनंद तेलतुंबडे यांनी दिली. अत्यंत वेगळे भासणाऱ्या क्रमांकावरून मला बहुदा दोन वेळा मिस कॉल आले होते. टोरॉन्टो मधील एका संस्थेकडून याबाबत मला माहिती देणारे मेसेज आले होते. त्याकडे दुर्लक्ष करीत मी ते डिलीट केले. याबाबत मी काही मित्रांशी बोललो आणि मग मात्र आता ते खरे निघाले आहे, असे मुंबईतील पर्यावरणवादी कार्यकर्ते विवेक सुंदर यांनी सांगितले.
इमेल पहात असताना मी बिनउपयोगाचे इमेल पहिल्यांदा पाहतो; मला ते संशयास्पद वाटले तर ते मी ओपन करत नाही. त्यामुळे कॅनडास्थित एका संस्थेकडून आलेल्या इमेलकडे मी दुर्लक्ष केले. त्यानंतर या संस्थेतून मला एक व्हिडिओ पाठवण्यात आला. त्यावेळी मी त्या व्यक्तीशी बोललो. त्यानंतर 29 ऑक्टोबरला व्हॉटस् ऍपकडून मला एक मेसेज आला. त्यात काय घडत आहे आणि कोणती पावले मी उचलली पाहिजेत, याची माहिती देण्यात आली होती, असे छत्तिसगढ येथील आदिवासी, दलीत आणि मानवी हक्क कार्यकर्ते डेगरी प्रसाद चौहान यांनी सांगितले.
व्हाटस्ऍपने मला ऍप अपडेट करण्याचा मेसेज पाठवला होता. पण मी माझ्या व्यस्ततेमुळे आणि हा नियमित स्वरूपाचा मेसेज असल्याचे वाटल्याने ते करू शकले नाही, असे मानवी हक्क कार्यकर्त्या सीमा आझाद यांनी सांगितले. सीटीझन लॅबने माझ्याशी दीड महिन्यांपुर्वी संपर्क साधला होता. ते कोण आहेत याची मला कल्पना नव्हती, पण जेव्हा मी त्यांचा शोध लावला तेव्हा माझ्या लक्षात आले, हे गंभीर आहे. त्यांनी आठवडाभराने माझ्या फोनमध्ये काही तरू संशयास्पद हालचाली होत असल्याचे सांगितले. त्याचा अहवाल आठवड्याने दिला. त्यानंतर मला 29 ऑक्टोबरला व्हॉटस् ऍपकडून नेमका मेसेज आला, असे दिल्ली विद्यापीठातील राज्यशास्त्राच्या प्राध्यापक डॉ. सरोज गिरी यांनी सांगितले.
दिल्लीस्थित स्तंभलेखक आणि सामरिक विश्लेषक राजीव शर्मा म्हणाले, व्हॉटस् ऍपकडून मला 29 ऑक्टोबरला रात्री नऊ वाजून 26 मिनिटांनी मेसेज आला. त्यात माझ्या फोनला धोका असल्याचे सांगण्यात आले. त्याबाबत मला कॅनडातील संस्थेकडून 15-20 दिवसांपुर्वी फोन आला होता. मला माझा फोन बदलण्याचा सल्ला देण्यात आला होता.
काही महिन्यांपुर्वी मला फोन आला, आपण कोण आहात अशी विचारणा केली. म्हणून मी म्हणालो आपण कोण आहात? तुमच्या फोनमध्ये काही गडबड होत आहे का?असे मला त्यांनी विचारले. तेव्हा फोनवरील काही माहिती नाहिशी होत असल्याचे मी सांगितले. मी सहकार्य केल्यास ते ही बाब दुरूस्त करून देतील असे त्यांनी सांगितले. तेव्हा पासून मी त्यांच्या संपर्कात आहे. डिजिटल सुरक्षेचे संकेत मी पाळत आहे. तसेच अधिक सुरक्षित राहण्याचा प्रयत्न करत आहे, असे पत्रकार आणि आदिवासी कार्यकर्ते सुभांषु चौधरी यांनी सांगितले.
मला सिटीझन लॅब आणि व्हॉटस् ऍपकडून मेसेज आले, पण मी त्याकडे फार लक्ष दिले नाही. मात्र मी त्याकडे आता पहात आहे. तुम्ही सायबर सुरक्षेच्या धोक्याला या वर्षीच्या सुरवातीपासून सामोरे जात आहात, असे मला सांगण्यात आले, असे जनता दलाचे माजी खासदार आणि चौथी दुनिया या वेबपोर्टलचे मुख्य संपादक संतोष भरातीया यांनी सांगितले.
मी पत्रकार आणि मानवी हक्क कार्यकर्ता आहे. कॅनडातील सिटीझन लॅनकडून मला ऑक्टोबरच्या सुरवातीला फोन आला होता. मला माहिती न देता पाच जुलैला सर्व व्हॉट्स ऍफ ग्रुपमधून मला काढून टाकण्यात नआले होते., असे आशिष गुप्ता यांनी सांगितले. दिल्लीस्थित संरक्षण आणि राजकीय पत्रकार सिध्दांत सिबल म्हणाले, सिटिझन लॅबने व्हॉट्स ऍपद्वारा माझ्या फोनला लक्ष्य बनवले आहे, असे महिन्यापुर्वीच कळविले होतरे. सिटीझन लॅबने मला आठवड्यापुर्वी हा मेसेज दिला होता. मी त्याकडे दुर्लक्ष केले. दोन दिवसांपुर्वी व्हॉट्स ऍपनेही मेसेज पाठवला होता, त्याकडेही मी दुर्लक्ष केले होते मला त्याचचे गांभीर्य आता समजत आहे, असे दिल्लीतील मानवी हक्क कार्यकर्ते डॉ. अजमल खान यांनी सांगितले.
सप्टेंबरमध्ये सिटीझन लॅबने माझ्याशी संपर्क साधला होता. व्हॉट्स ऍपने त्यांच्याशी संपर्क साधला असून नागरिकांच्या संरक्षणासाठी ते काम करत आहेत. त्यांनी अशा घुसखोरीला रोखण्यासाठी ते काम करत आहेत. त्यामुळे फोन बदलावा लागणार नाही. त्यानंतर त्यांचे दोन फोन आले. ते मी उचलले नाहीत. त्यानंतर 29 ऑक्टोबरला व्हॉट्स ऍपकडून काय घडलेय त्याचा मेसेज आला, असे बस्तरमधील मानवी सक्क कार्यकर्त्या बेला सोमारी – भाटीया यांनी सांगितले.
मला व्हॉटस् ऍपवर विहडिओ मिस कॉल नेहमी येत असत. म्हणून मी जानेवारी 2019मध्ये फोन बदलला. त्याबाबत मी व्हॉटस् ऍफकडे 28 मार्चला तक्रार केली. त्यानंतर हे मिस कॉल बंद झाले मला सिटीझन्स लॅबकडीन 7 आणि 14 ऑक्टोबरला फोन आले. माझ्यावर देखरेख ठेवली जात असल्याची माहिती 14 ऑक्टोबरला देण्यात आली, असे सुरेंद्र गडलींग यांचे सहाय्यक निहालसिंग राठोड यांनी सांगितले. असेच अनुभव गडचिरोलीतील वकील जगदिस मेश्राम आणिचंदिगढचे मानवी हक्क कार्यकर्ते अंकित ग्रेवाल यांनी सांगितले.