जगात सगळीकडे करोनाचा संसर्ग आहे आणि वेगवेगळे देश त्याला वेगवेगळ्या मार्गांनी तोंड देत आहेत. सिंगापूर, नेदर्लंड्समधील ऍमस्टरडॅम, सोबत चीन आणि दक्षिण कोरियामधल्या काही स्मार्ट शहरांनी करोनाचा उद्रेक बऱ्याच अंशी नियंत्रणात ठेवला आहे. आणि त्याचं श्रेय तिथे उपलब्ध असणाऱ्या पूर्ण स्मार्ट यंत्रणेला आहे.
या साथीच्या रोगात रुग्णांचं विलगीकरण करून इतरांच्या संपर्कात येऊ न देणे अतिशय महत्त्वाचं आहे. त्यासाठी संसर्गित रुग्णांचा मागोवा ठेवण्याची गरज भासते. त्याहीपुढे जाऊन गणिती मॉडेल्सचा आधार घेत आपण साथीच्या कुठल्या टप्प्यात आहोत हे ठरवायचं असेल, तर संशयित आणि रुग्णांच्या संपर्कात आलेले यांचाही पूर्ण डेटा गोळा करावा लागतो. सध्याचा ठावठिकाणा, अलिकडील प्रवासाच्या नोंदी, आरोग्याची सद्यस्थिती, यासोबत ही व्यक्ती घरात राहते का, संचारबंदी पाळते आहे का, किती जणांच्या संपर्कात येते आहे, ही सगळी माहिती सरकारला तत्काळ उपलब्ध होणं आवश्यक आहे आणि त्यादृष्टीने स्मार्ट शहरं प्रभावी ठरत आहेत.
स्मार्ट सिटीचा खरा अर्थ आहे तो शहरातील नागरिकांना जोडणारी, त्यांची आणि शहरातल्या घडामोडींची माहिती एकत्र घेऊन विश्लेषण करणारी, त्या विश्लेषणाच्या आधारे नागरिकांना सेवासुविधा आणि सुरक्षेची हमी देणारी यंत्रणा. ठिकठिकाणाच्या नोंदी ठेवण्यासाठी आवश्यक ती पायाभूत यंत्रणा आधीच उपलब्ध असल्याने या शहरांना नागरिकांचा मागोवा घेणं लगेचच शक्य झालं. नागरिकांना निर्णायक माहिती ऍपवर बघून त्यानुसार तातडीने पुढील कृती करण्याची सवय असल्याने त्यांना सूचना देणे प्रशासनाला सोपं गेलं. गर्दीनुसार सार्वजनिक सुविधांचं व्यवस्थापन करणं याचा सराव असल्याने कुठेही गोंधळ न होता शिस्तीत नियंत्रण करता आलं.
सिंगापूरने मार्चमध्ये ट्रेसटुगेदर ऍप लॉन्च करून लोकेशन ट्रॅकिंग सुरू केलं. दक्षिण कोरियाने स्मार्ट सिटी डेटा हब वापरून अनेक शहरांचा डेटा एकत्रितपणे अभ्यासायला घेतला. हे हब गेली दोन वर्षे तिथे सुरू असल्याने त्याची कार्यक्षमता उत्तम आहे. चीनमध्येदेखील स्मार्ट शहरांकडे नागरिकांचा प्राथमिक डेटा हाताशी असल्याने पुढील कामगिरी सोपी गेली. ऍमस्टरडॅमने अशीच माहिती वापरून सुरुवातीलाच नागरिकांना माक्स आणि ग्लोव्हज पुरवायची व्यवस्था केली. तिथे नागरिकांना एकमेकांशी संपर्क करण्यासाठी, एकमेकांना आधार देण्यासाठी स्मार्ट सिटी प्लॅटफॉर्मचा उपयोग करण्याचा विचार आहे. एकटं राहणाऱ्यांना, विशेषत: अशा वयस्कर व्यक्तींना आज अशा आधाराची नितांत गरज आहे.
आपल्याकडे आरोग्य सेतू हे ऍप अलीकडे लॉन्च केलं आहे. पिंपरी-चिंचवडमध्ये नुकत्याच सुरू झालेल्या स्मार्ट शहर प्रकल्पाची थोडी मदत होते आहे. बेंगळुरू, उज्जैन अशा शहरांमध्ये स्मार्ट सिटी कंट्रोल सेंटर्समधून बरंच मदत कार्य होतं आहे. करोनाच्या काळात तंत्रज्ञानाचं महत्त्व पुन्हा पुन्हा अधोरेखित होत आहे. त्यानुसार लवकर निर्णय घेऊन स्मार्ट शहरं कार्यान्वित करणं हे आता पुढचं काम असणार आहे.