जजमेंट हा शब्द आपण अनेकदा ऐकला आहे. जजमेंट म्हणजे न्यायपालिकेचा निर्णय हा सरळ सोपा अर्थ. पण याखेरीजही या शब्दाला एक अर्थ आहे पण त्याला मराठीत योग्य प्रतिशब्द नाही. स्थूल मानानं तर्कानुमान किंवा अंदाज असा अर्थ देता येईल.
पदोपदी आपल्याला जजमेंट घ्यावं लागतं. रस्ता ओलांडताना येणाऱ्या वाहनांचा (आपल्याकडील बेशिस्त रहदारीमुळे तर आणखीनच काळजीपूर्वक) अंदाज घ्यावा लागतो. भाजी-विशेषत: फळं किंवा फळभाजी-घेताना ती कच्ची, खराब तर नाही ना याचं जजमेंट घ्यावं लागतं. पाकक्रियेत तर मूळ पदार्थ, मसाले, तेल, पाणी इत्यादी किंवा विविध मिश्रणं योग्य प्रमाणात आली आहेत ना याचाही अंदाज घ्यावा लागतो. भात शिजवताना तांदुळात किती पाणी घालावं हे जजमेंटवरच ठरवावं लागतं. जास्त झाल्यास भात लापशीच्या दिशेनं जाऊ लागतो तर कमी पडल्यास फडफडीत होऊन खाणाऱ्याच्या घशाला टोचू शकतो. अळूची भाजी करताना योग्य प्रमाणात चिंच घातली नाही तर काय अनर्थ होतो याचा अनुभव प्रत्येकानं कधी ना कधी तरी घेतलाच असेल.
वाहन चालवताना तर जजमेंट अतिशय आवश्यक आहे. चारचाकी चालवताना आपल्या डाव्या बाजूस वाहनाची मर्यादा कुठपर्यंत आहे याचं जजमेंट आल्याशिवाय ती व्यवस्थित चालवताच येणार नाही. गाडी मागे घेऊन (रिव्हर्सिंग) पार्क करणं-विशेषत: चिंचोळ्या जागेत-यासाठी जजमेंट अतिशय आवश्यक आहे. वैमानिकालाही उड्डाण करताना आणि विमान उतरवताना खास जजमेंट घ्यावं लागतं. अगदी विमान उपकरणसिद्ध असलं तरी. त्याला विमानाची मध्यरेषा आणि धावपट्टीची मध्यरेषा जुळवताना जजमेंट घ्यावं लागतं. पण एवढं कशाला? अगदी चालताना सुद्धा माफक का होईना पण खड्डे, पायरी अशा अडथळ्यांचं जजमेंट घ्यावंच लागतं. प्रत्येक व्यक्तीला कसल्या ना कसल्या तऱ्हेचं जजमेंट घ्यावं लागतं.
खरं तर अगदी प्राणी-पक्ष्यांनाही जजमेंट घ्यावंच लागतं. कल्पना करा की हरिणाच्या शिकारीसाठी वाघ किंवा चित्ता त्याच्यामागे धावत आहे. दोघेही धावत असतात, मध्येच वळत असतात. हरीण हल्ला चुकवण्यासाठी अंदाज घेत असतं तर वाघ शिकार हस्तगत करण्यासाठी! हे झालं जमिनीवरचं द्विमितीय जजमेंट. आकाशातील घारीला जमिनीवरील भक्ष्य टिपण्यासाठी त्रिमितीय जजमेंट घ्यावं लागतं. सर्वात अवघड जजमेंट अवकाशात दोन यानं वेगवेगळ्या कक्षांमध्ये फिरत असताना त्यांची जोडणी करताना घ्यावं लागतं. हे तंत्रज्ञान ज्यांना जमलं त्यांच्यासाठी मानवसहित अंतराळयात्रा खूपच सुलभ होते असं म्हटलं तरी चालेल. इस्रोसाठी हे तंत्रज्ञान आत्मसात करणं खूप आव्हानात्मक आहे. दैनंदिन व्यवहारात आपल्याला नवख्या व्यक्तीचं जजमेंट घेणं आवश्यक आहे.
विशेषत: आजच्या मोबाइल आणि डिजिटल युगात आपण ऐकतो/वाचतो की एक व्यक्ती फोनवरून काहीतरी गिफ्ट आलेली आहे असं भासवून बॅंक खात्याची डीटेल्स मागते आणि काही मिनिटातच दुसऱ्या व्यक्तीच्या खात्यातून हजारो रुपयांची रक्कम काढून घेतली जाते. मोठा अधिकारी असल्याचं भासवून लग्नाची मागणी घातली जाते, विश्वास संपादन केल्यावर हळूहळू वेगवेगळ्या कारणांसाठी पैशांची मागणी केली जाते. अशा प्रसंगात संवाद साधणाऱ्या व्यक्तीचं जजमेंट घेणं अतिशय महत्त्वाचं ठरतं, अन्यथा सावज व्यक्ती मोठ्या संकटात सापडू शकते. तोंडी परीक्षा घेणारा परीक्षक किंवा नोकरीसाठी मुलाखत घेणारा अधिकारी समोरच्या व्यक्तीचं जजमेंटच घेत असतो.
वक्ता बोलावयास उभा राहतो तेव्हा श्रोतृवृंद कशा प्रकारे प्रतिसाद देईल याचं त्याला जजमेंट घ्यावं लागतं तरच त्याचं व्याख्यान यशस्वी होऊ शकतं. जाहिराती करणाऱ्या कंपन्यांना तसंच निवडणुकीला सामोरं जाणाऱ्या नेत्यांनाही सामान्य जनतेचा कल कुठे जात आहे याचं जजमेंट अनिवार्य ठरतं. जेव्हा जजमेंट फसतं तेव्हा परिणाम भीषण ठरू शकतं. वाहन चालवताना एखाद्या सेकंदाचं चुकीचं जजमेंट प्राणावर बेतू शकतं.
अमेरिकेनं 1945मध्ये जपानवर अणुबॉंब वापरायचा ठरवला. त्याआधी अमेरिकेच्या न्यू मेक्सिको राज्यात चाचणी घेतली गेली. मात्र असं सांगतात की महाप्रचंड स्फोट झालेला पाहूनही शास्त्रज्ञांना अशा बॉंबच्या वापरानंतर किती जीवित आणि वित्तहानी होईल याचं फारसं जजमेंट नव्हतं. बॉम्बहल्ला करणारे वैमानिक तर हानीबाबत अज्ञानीच होते. तेव्हा “जजमेंट’ किती महत्त्वाचं आहे हे वेगळं सांगायला नको.
– श्रीनिवास शारंगपाणी