कोवळी उन्हं अंगणात पसरू लागली तशा फुलांनीही पापण्या उघडल्या. पानांच्या श्वासांचे दवबिंदू हिरवाईवर तरळू लागले. त्या दवबिंदूंवर पडलेल्या किरणांतून नाजूक इंद्रधनुषी बिंबं आकार घेऊ लागली. अंगणात पहाटे सडा पडलेल्या प्राजक्ताचा दवभिजला गंध हवेत दरवळू लागला.
आजीनं सकाळीच सडा-सारवण केलेलं. सपरातल्या चुलीपुढं ती बसलेली. सपराच्या छतातून उन्हाची येणारी तिरीप तिच्या नाकातल्या नथीवर पडत होती. काम करता करता तिच्या नाकातली नथ हलत होती. उन्हाची तिरीप नेमकी तिच्या नथीतल्या मण्यावर पडली की सगळा प्रकाश तिच्या चेहऱ्यावर पसरायचा. आजीचं ते रूप एकदम वेगळंच दिसायचं.
शाळेला सुट्ट्या लागल्या होत्या. त्यामुळं दिवसभर हुंदडणं सुरू होतं. मी उठत नाही तोवर गावातले जुनी दोस्तमंडळी मला घ्यायला आली. मी अंथरुणातून नुकताच बाहेर पडलो होतो. दोस्त म्हणाले, चला नदीवर पोहायला. मी पटकन ब्रश करून टॉवेल घेऊन त्यांच्यासोबत पळालो. आज्जीनं मागून जोरात ओरडून आवाज दिला, ए पोरांनो, जास्त खोल पाण्यात नका जाऊ. नायतर कायतरी उद्योग करून ठेवाल.
लहानपणापासून आठवतंय तसं आम्ही उन्हाळ्याच्या सुट्टीत गावी जायचो. तिथं आज्जी-आजोबा असायचे. नऊवारी लुगडं, अंगात चोळी, कपाळावर ठसठशीत कुंकू लावलेलं. तिच्या हातावर सुरकुत्या पडलेल्या. इतकी वर्ष राबराबून हात काळपट पडलेले. तिच्या चेहऱ्यावरच्या सुरकुत्यांमध्ये कितीतरी वर्षांच्या आठवणी, यातना विरुन गेल्या असतील.
तिच्या वाट्याला सुख असं फार कमी आलं असेल. बघावं तेव्हा ती काही ना काही काम करायची. तिचा दिवस पहाटेच सुरू व्हायचा. पहाटे उठून अंगण झाडायचं. सारवण करायचं, चूलही स्वच्छ करायची. तिचं आवरलं की देवापुढं आणि तुळशीपुढे दिवा लावून नमस्कार करायची. अनेक जुनी भजनं तिला तोंडपाठ होती. तिच्या गोड आवाजात ती भजनं ऐकली की मन तल्लीन होऊन जायचं.
एकदा सरपण गोळा करायला ती गेली होती. तिथं तिच्या पिंडरीत बाभळीचा मोठा काटा घुसला. काटा काढला तर भळाभळा रक्त यायला लागलं. तिने काटा काढून तिथं लुगड्याची एक चिंधी बांधली आणि तशीच लंगडत लंगडत घरी आली. तिने गुळाचा एक खडा घेऊन तो तापवला. तो पाघळलेला एकदम तापलेला गूळ तिने त्या जखमेवर लावला आणि कपड्यानं थोडा वेळ दाबून धरला न म्हणाली, आता कुरुप नाही व्हायचं. तिच्या हातात नेहमी हातभर बांगड्या भरलेल्या असायच्या. ती काहीही काम करत असली की त्या बांगड्यांची किणकिण व्हायची. ते खूप मजेशीर वाटायचं. कुठल्याही भाजीसाठी पाटा-वरवंट्यावर ती लसूण-मिरची वाटायची. त्यावेळी तिच्या हातातल्या बांगड्यांचा आवाज एका लयीत यायचा ते खूपच गमतीशीर होतं.
भरदुपारी उन्हात दोस्तमंडळी खेळण्यासाठी बोलायला आली की मात्र ती चिडायची. बोलवायला आलेल्यांनाही चांगलं दटावायची मग ती पोरं गपगुमान निघून जायची. उन्हात खेळू नका, जरा सावली झाली की खेळा, असं तिचं म्हणणं. गावाजवळ एक शंकराचं जुनं मंदिर होतं. तिथं ती कधीकधी जायची. आसपासच्या दोघी-तिघी मिळून तिथं जायच्या. त्यावेळी ती मला सोबत घेऊन जायची. छोटंसं पण खूप छान मंदिर होतं. त्याच्या बाजूने वडाची पाच-सहा जुनी मोठमोठी झाडं होती. त्यांची दाट सावली त्या परिसरात पडायची. त्या झाडावर चढायला मजा यायची. पारंब्यांवर झोके घ्यायचा अनुभव भारी होता.
पावसाचे दिवस होते. घराच्या आसपास झाडंझुडपं होती. पावसाळ्यात त्या भागात साप निघायचेच. त्या दिवशी पाऊस पडून गेला होता. सगळीकडे ओल पसरली होती. एक नाग सरपटत अंगणात आला आणि चुलीच्या दिशेने जाऊ लागला. घरातून काहीतरी काम करण्यासाठी आज्जी अंगणात आली तर तिचं लक्ष नागाकडं गेलं. भगवंता, एवढं मोठ्ठं जनावर… शिवशंभो हर हर हर असं म्हणत तिने नागाकडे बघत हात जोडले नि जणू काय त्याला तिची भाषा कळत असावी, असं ती बोलू लागली…
बाबा महादेवा, कशापायी इकडं आलास. मी तुझं काय वाकडं केलंय. रोज सकाळी मी तुझी पूजा करते ना, मनोभावे प्रार्थना करते ना, मग माझ्या पूजेत काय अशी कमी राहिली सांग बरं. माझ्या या भरल्या गोकुळात तू विघ्न आणू नकोस. माझ्या हातून काय पाप झालं असंल तर जी काही द्यायची ती शिक्षा मला दे. मी तिच्या मागं उभं राहून हे सगळं बघत होतो. मी घाबरलो होतो पण आज्जी एकदम धीट होती. तिनं हळद कुंकू आणलं आणि नागाच्या दिशेने ते वाहिलं. काय झालं कोण जाणे पण तो नाग काही सेकंद फणा काढून उभा राहिला. त्याने फणा खाली घेतला मागे वळला आणि आला त्याच वाटेने अंगणातून बाहेर निघून गेला.
आता आज्जी खूप थकलीय. ती म्हणते, महादेवा, आता कैलासाला बोलावणं कर. या वयातही ती स्वतःचं सगळं स्वतः करते. दिवसभर नामस्मरण करत राहते. कधी मूड आला तर भजनंही म्हणते. तिला भेटायला गेलं म्हणजे तिचा ऊर भरून येतो. आजही ती जवळ घेऊन गालाचे, हाताचे पापे घेते, डोक्यावर हात ठेवून सुखी राहा, असा आशिर्वाद देते. इतकी वर्षं झाली. काळ खूप बदलला पण आज्जीचा आपुलकीचा स्पर्श आणि मायेची ऊब अजून जशीच्या तशी आहे.
– अनामिका