महामारीच्या अनेक लाटा येतात, कारण लोकसंख्येचा जो हिस्सा संसर्गापासून दूर आणि सुरक्षित राहिलेला असतो, त्यावर विषाणू हल्ला करतो आणि एक नवाच प्रकोप निर्माण करू शकतो.
आम्ही अजूनही सार्स-कोव-2 म्हणजे करोना विषाणूच्या गतिशीलतेबद्दल जाणून घेत आहोत. अनेक भौगोलिक क्षेत्रांत असे पाहायला मिळाले आहे की, महामारीच्या अनेक लाटा येतात, कारण लोकसंख्येचा जो हिस्सा संसर्गापासून दूर आणि सुरक्षित राहिलेला असतो, त्यावर विषाणू हल्ला करतो आणि एक नवाच प्रकोप निर्माण करू शकतो. पॉल यांच्या मते, भविष्यात तिसऱ्या लाटेची शक्यता नाकारता येत नाही. अर्थात, कोविडशी संबंधित नियमांचे पालन जर सर्वांनीच काटेकोरपणे केले आणि जास्तीत जास्त लोकांना लस मिळाली, तर तिसऱ्या लाटेची शक्यता कमी करता येऊ शकते. तांत्रिकदृष्ट्या सर्वोत्तम आणि व्यापक प्रयत्नांच्या माध्यमातूनच तिसऱ्या लाटेपासून बचाव करता येणे शक्य आहे.
जगाच्या पाठीवर अनेक देश असे आहेत, जिथे दुसरी लाटसुद्धा आली नाही. म्यूटेन्ट म्हणजे विषाणूचे उत्परिवर्तन हा सर्वांत चिंतेचा विषय आहे. विषाणूत झालेले उत्परिवर्तन अधिक घातक आणि आजार लवकर पसरविणारे असते, तसेच ते गंभीर आजारालाही कारणीभूत ठरते. मुख्य म्हणजे लसीचा प्रभाव म्यूटेन्टमुळे संपुष्टात येऊ शकतो. विषाणूची माहिती एकत्रित करण्यासाठी राष्ट्रीय प्रयोगशाळांची एक संघटना तयार करण्यात आली आहे. या संघटनेकडे 25 हजारांपेक्षा जास्त जीनोम सिक्वेन्सची म्हणजे अनुक्रमांची माहिती उपलब्ध आहे. यातूनच व्हेरिएन्टचा शोध लागू शकतो. दरमहा 25 हजारांपेक्षा अधिक आयसोलेट्सना सिक्वेन्सिंग करणे शक्य व्हावे, असा सरकारचा प्रयत्न सुरू आहे.
सध्या सुरू असलेली दुसरी लाट व्हेरिएन्टमुळेच जास्त घातक ठरली असावी, असे मानले जाते. लाटेचा उत्कर्षबिंदू कधी येईल, याचा अंदाज बांधणे अवघड असते. सामान्यतः दोन आठवड्यांचा कालावधी मृत्युदराचा उत्कर्षबिंदू असतो. त्याचप्रमाणे रुग्णसंख्या किमान पातळीपर्यंत येण्यास अनेक आठवडे लागू शकतात, हेही लक्षात घेतले पाहिजे.
आपल्या देशात सर्वाधिक वेगाने 20 कोटी मात्रा वितरित करण्यात आल्या. आपले हे प्रयत्न पूर्णपणे भारतात उत्पादित झालेल्या लशींच्या मदतीने होते, त्यामुळे हे यश अधिक महत्त्वाचे ठरते. हे कव्हरेज आतापर्यंत अमेरिकेच्या निम्म्या, रशियाच्या पूर्ण तर ब्रिटनच्या लोकसंख्येच्या 2.5 पट आहे. जुलैनंतर लसीकरणाला प्रचंड वेग येईल, अशी अपेक्षा आपण आज करू शकतो. कारण त्या महिन्यापासून कोविशील्ड आणि कोवॅक्सिन या दोन्ही लशींचे उत्पादन अधिक क्षमतेने सुरू होईल. त्यानंतर जैविक ई आणि सीरम संस्थेने (कोवोवॅक्स) तयार केलेल्या नवीन लशी उपलब्ध होण्याची शक्यता आहे.
सध्या करोनाबरोबरच म्युकरमायकोसिसचीही भीती वाढली आहे. म्युकरमायकोसिस हा म्युकोर नावाच्या काळ्या बुरशीमुळे होणारा आजार आहे. कोविडग्रस्तांच्या बाबतीत विचार करायचा झाल्यास ज्यांना मधुमेह आहे (विशेषतः अनियंत्रित) आणि ज्यांना स्टिरॉइड देण्यात आले आहेत, अशा व्यक्तींपुरताच म्युकर मायकोसिस सीमित आहे, असे दिसून आले आहे.
कोविडने ग्रस्त असलेल्या मधुमेही व्यक्तींना उपचार सुरू असताना स्टिरॉइड द्यावेच लागतात आणि अनेकदा याच कारणामुळे म्युकरमायकोसिस होतो. या आजाराचा संसर्ग नाक आणि मेंदूवर दुष्परिणाम करणारा ठरतो आणि दृष्टीवरही घातक परिणाम करू शकतो. कोविड झालेल्या रुग्णाला पहिले सात दिवस तरी स्टिरॉइड देता कामा नये.
रुग्णाच्या आसपास आर्द्रता असता कामा नये. ऑक्सिजन ह्युमिडीफायरमध्ये डिस्टिल्ड वॉटर भरून ठेवायला हवे, जेणेकरून हवेत आर्द्रता येणे टळेल आणि बुरशी निर्माण होण्याची शक्यताच राहणार नाही. या आजाराचे निदान लवकर होणे गरजेचे असून, लगेच सर्जिकल उपचार केले जाणे आवश्यक आहे. लस उत्पादन कमाल क्षमतेपर्यंत वाढविणे आणि लसीकरण तीव्र करण्यासाठी संबंधित द्योगाला सहकार्य करायला हवे आणि प्रत्येक वयस्क व्यक्तीला लस दिली जायला हवी.
व्ही. के. पॉल, नीती आयोगाचे सदस्य (आरोग्य) आणि कोविड-19
लसविषयक कृतिदलाच्या राष्ट्रीय तज्ज्ञ समूहाचे अध्यक्ष