जगदीश देशमुख
ऑनलाइन गेमचा विळखा जर आजच्या लहान मुले आणि तरुण यांच्या मानेवरून काढायचा असेल तर लहान मुले आणि तरुण आणि त्यांचे पालक यांना दोष देऊन काही फायदा नाही. त्यापेक्षा या गेम बनवणाऱ्या कंपन्या-व्यक्ती यांच्यासाठी कठोर नियम, कायदे बनवायला पाहिजेत.
“काल मी दोन तास क्रिकेट खेळलो, मी दोन तास कबड्डी खेळलो, मी दोन तास कुस्ती, मी फुटबॉल, मी टेनिस खेळलो, ही मुलांच्या घोळक्यातली चर्चा ऐकून खूप आनंद झाला पण लगेच आनंद मावळला कारण ती मुले मोबाइल गेमबद्दल बोलत होती. 10-15 वर्षांपूर्वीचे बालपण, तरुणपण आणि आताचे बालपण, तरुणपण यात खूपच फरक पडलाय. पूर्वीची मुले ही मैदानावर असायचे, मैदानी खेळ खेळायचे. कधी एकदा शाळेला दिवाळीच्या सुट्ट्या लागतात आणि कधी एकदा आपण मैदानावर जातोय असे मुलांना व्हायचे आणि आताची मुले वडिलांचे फोनवरील बोलणे कधी संपतंय आणि कधी एकदा मला मोबाइल गेम खेळायला मिळतोय अशी स्थिती झाली आहे. या आमूलाग्र बदलामुळे मात्र तरुण पिढीमध्ये भयंकर परिणाम जाणवायला लागलाय.
सध्याच्या जीवनात मुलांमध्ये व तरुणाईमध्ये सतत चिडचीड करणे, एकाग्रता कमी होणे, अभ्यासात दुर्लक्ष होणे, हिंसा-आक्रमकता वाढणे असे अनेक परिणाम आढळून येत आहेत. ही कारणे आढळण्याचे एकमेव कारण म्हणजे मोबाइलवरील गेम होय. आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या युगात मोबाइल गेम खेळण्याचे प्रमाण वाढत आहे. पोकेमॉन, ल्युडो किंग व ब्लू व्हेल या गेमनंतर पबजी हा गेम इंटरनेटवरील सध्याचा बेस्ट गेम मानला जातो. त्यात पबजीने तर सगळ्यांना वेड लावून ठेवले आहे.
पबजी गेमचे पूर्ण नाव प्लेअर अननोन बॅटल ग्राउंड असे आहे. ब्लू व्हेल कंपनीने या गेमची निर्मिती केली आहे. नकाशे वापरून अगदी सहजरित्या हे खेळले जाते. उत्तमोत्तम ग्राफिक्स आणि आवाज हे या गेमचे महत्त्वाचे वैशिष्ट्य आहे. बारीक बारीक गोष्टीही अतिशय स्पष्ट दिसतील, अशी सोय करण्यात आली आहे. आवाज आणि ध्वनीचा इतका प्रभावी वापर करण्यात आला आहे की, शत्रूच्या पावलांच्या आवाजावरून तो कोणत्या दिशेने आणि किती लांबून येत आहे. तसेच गाडीचा, पाण्याचा आवाज गेममध्ये स्पष्टपणे ऐकू येतो.
पबजी हा रात्रीच्या वेळी खेळला जाणारा गेम आहे. 100 पेक्षा जास्त मुले हा गेम खेळू शकतात. पबजीसाठी इंटरनेटचा मोठ्या प्रमाणावर वापर होतो. पबजी गेम मुलांसाठी आणि तरुण पिढीसाठी एक व्यसन झाले आहे. या गेममुळे मानसिक आजाराला सामोरे जावे लागत आहे. युवक या गेममध्ये इतके अडकले आहेत की स्वत:ला त्या गेमचा भाग समजू लागले आहेत. क्रोध वाढून सतत भांडणे होतील का असा विचार मुलांच्या मनात येऊ लागला आहे. मोबाइल गेममुळे झोप कमी होणे, शाळेत, महाविद्यालयात गैरहजर राहणे, चिडचीड होणे, भूक न लागणे, अभ्यास व इतर कामांवर परिणाम होणे, एकाच जागी बसून वजन वाढल्याने मधुमेह, रक्तदाब अशा आजारांची शक्यता वाढणे असे अनेक परिणाम होतात.
कुठलेही व्यसन आपल्याला दुष्परिणाम दाखवते. त्यामुळे आपली क्रिएटिव्हिटी थांबते. मुलांमध्ये आणि तरुण पिढीमध्ये वागणुकीत बदल होणे. सतत खोटं बोलणे, लपवालपवी करणे अशा गोष्टी वाढू लागतात. खरे तर या व्यसनासाठी पालकही कारणीभूत आहेत. पालक आपली कामे पूर्ण होण्यासाठी मुलांना हातात मोबाइल देतात. मुले मोबाइलवर काय करत आहेत याकडे दुर्लक्ष करतात. सध्याची मुले श्रवण, वाचन यापासून दूर जात आहेत. सतत मोबाइल हातात घेऊन गेम खेळणे या गोष्टी वाढत आहेत. शाळेत आम्ही मुलांचे निरीक्षण केले. मुले फारच झोपाळू आणि आळशी झाली आहेत. त्यांना विचारले की सांगतात, आम्ही रात्रभर मोबाइलवर गेम खेळत होतो म्हणून झोप झाली नाही. गेमच्या व्यसनामुळे मुलांची स्मृती कमी होणे, एकाग्रता कमी होणे अशा गोष्टी घडत आहेत. मैदानी खेळ विसरून त्यांचा अस्थिरपणा वाढत चालला आहे.
समस्या म्हटली की, उपाययोजना आलीच. या समस्येवरही उपाययोजना आहेच मात्र त्या करायला पालकही जागरूक असायला पाहिजेत.
1. पालकांनी मुलांशी सतत संवाद सुरू ठेवला पाहिजे.
2. मुलांना अभ्यासाबरोबरच मैदानी खेळ खेळण्यास पाठवले पाहिजे.
3. मोबाइलचा वापर माहिती मिळवणे, एकमेकांशी संपर्क वाढवणे या गोष्टींसाठी केला पाहिजे.
4. एखाद्या मुलाच्या मानसिकतेवर परिणाम झाला तर समुपदेशन करण्याची गरज आहे.
पबजी खेळणाऱ्यांची संख्याही दिवसेंदिवस वाढत असल्याने आता या खेळावर वेळमर्यादा आणण्याचा विचार सुरू आहे. तसे झाल्यास दिवसभरात फक्त सहा तासच हा खेळ खेळता येणार आहे. हा गेम मोबाइल, टॅब, लॅपटॉपवर खेळता येतो. त्यामुळे असे गॅझेट लहान मुले, तरुण यांच्यापासून आपण दूर ठेवू शकत नाही का. जरा जाणीवपूर्वक आपण हे गॅझेट त्यांच्यापासून दूर ठेवू शकलो तर मोबाइल गेमची समस्या 80 टक्के सोडवण्यात आपण यशस्वी होऊ शकतो.
मात्र, खरी उपाययोजना असेल ती म्हणजे अशा घातक गेम बनवणाऱ्या कंपन्या, व्यक्ती यांच्यावर कडक निर्बंध आणायला पाहिजेत. ऑनलाइन गेम हे लहान मुले, तरुण ह्यांच्या मानसिकतेचा पूर्ण अभ्यास करून बनवलेले असतात. लहान मुले व तरुण गेम खेळण्यांमध्ये जास्तीत जास्त कसे अडकून पडतील. इतर मुलांना हे गेम खेळण्यासाठी कसे प्रवृत्त करतील. ग्रुप बनवून कसे गेम खेळतील, अशा अनेक गोष्टींचा अभ्यास करून हे गेम बनवलेले असतात.