– विजय डेरवणकर
कर्जत : समुद्रसपाटीपासून 803 मीटर उंचीवर असलेले नैसर्गिक कलाविष्काराने सजलेले लहानसे गाव…, सह्याद्रीच्या पर्वत रांगेत डोंगर माथ्यावर थंड हवेच्या निसर्गाच्या सानिध्यात वसलेले गाव म्हणजेच माथेरान… मात्र करोना महामारीमुळे माथेरानला “सुनासुना’ झाला आहे. त्यामुळे परिसरातील विक्रेते, व्यावसायिकांवर उपासमारीची वेळ आली आहे.
माथेरानचा शोध 1850 साली ठाण्याचे जिल्हाधिकारी ह्यूज मेलेट यांनी लावला. या थंड हवेच्या ठिकाणी काही मोठमोठ्या धनिकांनी जागा विकत घेऊन बंगले व हॉटेल उभारली. माथेरानमधील सर्वाधिक पहिला बंगला द बाईक हा आताचा बाईक हॉटेल आज ही तो बंगला सुरक्षित जतन आहे.
माथेरान हा 1670 एकरचा भूभाग म्हणजे 52 किलोमीटर परिसर आहे. या परिसरामध्ये एकूण 150 ते 200 बंगले आहेत.
आताच्या तुलनेत माथेरानची लोकसंख्या एकूण 5500 आहे. ऐतिहासिक वारसा लाभलेल्या माथेरानचे प्रमुख आकर्षण म्हणजे मिनी ट्रेन, डोंगर दऱ्या, अनेक नागमोडी वळणे सर करीत 2 तासांत माथेरानमध्ये मोठ्या दिमाखात असंख्य पर्यटकांना घेऊन दाखल होत असते. इवल्याश्या छोट्या गाडीत बसून प्रवास करण्याची मज्जा काही वेगळीच आहे, म्हणूनच देश-विदेशातील पर्यटक नेहमीच माथेरानमध्ये निसर्गाच्या सानिध्यात थंड हवेच्या ठिकाणी मजामस्ती करण्यासाठी येत असतात.
मुंबई-पुणे आदी ठिकाणापासून जवळचे असल्याने पर्यटनासाठी प्रेमी युगलांची, तर इथे मांदियाळीच असते, त्यामुळे येथील हॉटेल लॉजिंग घोडे सवारी आदींचे धंदे जोमात असतात. तसेच येथील उद्योगधंदे पर्यटकांवर अवलंबून असतात. माथेरानमध्ये घोडेसवारी आणि हात रिक्षा हेच प्रमुख वाहन असल्याने घोडा किंवा हात रिक्षातून प्रवास करताना पर्यटकांना सुद्धा तितकाच आनंद होतो, जणू काही स्वप्नातल्या दुनियेतून वावरत असतात.
माथेरान पाहण्यासाठी तब्बल 38 पॉईंट आहेत. त्यापैकी महत्वाचे एकूण 12 पॉइंट्स आहेत. यात पाच पॉईंट सर्कलमध्ये शारलोट लेक, लॉर्ड पॉईंट, सिलिया एक्को, हनिमून लुईझा यापैकी तर सात पॉईंट सर्कलमध्ये, अलेक्झांडर, रामबाग चौक, लिटिल चौक, वन ट्री हिल, बेळवेदर हे पॉईंट येत असतात. बारा पॉईंट सर्कलमध्ये याच पॉईंटचा समावेश होऊन दुसरे छोटे पॉईंट त्यात समाविष्ठ केले जातात, सर्वात उंचीवर असलेला पॉईंट म्हणजेच पॅनोरमा पॉईंट.
पॅनोरमा व गारबट पॉईंटवरून सकाळी सूर्योदय पाहता येतो, तर सायंकाळी सनसेट पॉईंट पार्क्यू पाईन पॉईंटवरून पाहता येतो. माथेरान गावामध्ये वाहन बंदी असल्याने येथे सर्वत्र लाल मातीचेच रस्ते पाहावयास मिळतात. माथेरान फिरताना लाल मातीच्या रस्त्यावरून चालण्याची मजा काही वेगळीच असते. कितीही चालले तरी थकवा जाणवत नाही, येथे फिरताना मध्येच माकड लीला पहावयास मिळतात. खासकरून महिला पर्यटकांच्या हातातील खाद्यपदार्थ हमखास पळवून नेताना पाहवयास मिळते. त्यामुळे घाबरूनच का होईना एक वेगळा आनंद अनुभव ही पर्यटकांच्या हास्यतून जाणवतो.
निसर्गरम्य परिसरात सर्वत्र नेहमी गारवा जाणवतो, मनाला ताजेतवाने करणारा निसर्ग, अलौकिक सौंदर्य नीटसे पाहवायचे असेल, तर किमान 2 दिवस तरी इथे मुक्काम केल्याशिवाय इथल्या निसर्गाची अनुभूती होत नाही. येथील प्रसिद्ध चिक्की, चामड्याच्या वस्तू, माकड घोडा, हात रिक्षा, लालमाती अजून, खूप काही या निसर्गाने भरभरुन नैसर्गिक ठेवा दिलेला आहे, येथील घनदाट जंगलात अनेक वन्यजीव आहे.
तसेच आढळून देखील येतात भेकर, मुंगूस, कालिंदर, ससा, डुक्कर, शेकरू, रानमांजर, घोरपड तसेच सर्पांमध्ये धामण, घोणस, चापड्या, हरणटोळ, मण्यार, अजगर व पक्ष्यांमध्ये बूलबूल, कूटरुक, गोगी, घुबड, घार, पारवे, रंगीबेरीगी छोटं चिमण्या, तसेच अनेक प्रकारची फुलंपाखरे सुद्धा येथे पहावयास मिळतात. येथे मध ही मुबलक प्रमाणात मिळते, त्यामुळेच माथेरान हे रायगड जिल्ह्यातील एकमेव नैसर्गिक थंड हवेचे ठिकाण वरदान ठरलेले आहे.
नोव्हेंबर ते जानेवारी महिन्यात थंडीचे प्रमाण 12 अंशपर्यंत खाली येते. या थंडीचा आनंद घेण्यासाठी वर्षअखेरीस पर्यटक येथे येत असतात. शनिवार, रविवार म्हटलं की पर्यटकांची जत्राच बघावयास मिळते. एकदा माथेरान पाहिल्यावर पुन्हा पुन्हा इकडे येण्यासाठी चाहूल लागते. पाऊले वळतात. मात्र देशात सर्वत्र करोनाचा हाहाकार असताना शासनाच्या नियमानुसार पर्यटनाला बंदी घातली आहे. तसेच सर्वकाही उद्योगधंदे ठप्प आहे, गतवर्षीच्या तुलनेत यंदा माथेरानकडे पर्यटकांनी पाठ फिरवली असताना येथील छोट्या-मोठ्या उद्योग धंद्यांवर परिणाम झाला असून, हातावर काम करणाऱ्यांवर उपासमारीची वेळ आली आहे.