टी.व्ही.पे ब्रेकिंग न्यूज है रे मेरा घागरा, बगदादसे लेके दिल्ली व्हाया आगरा घागरा चोली घातलेली धकधक गर्ल माधुरी दीक्षित या आयटम नंबरवर थिरकते तेव्हा अजूनही घागरा हा तेव्हढाच फॅशनमध्ये असल्याची जाणीव होते. घागरा चोली हा पोशाख आपल्याला इसवीसनाच्या पाचव्या-सहाव्या शतकापासून वापरात असल्याचं दिसतं.
काही बौध्द आणि गुप्त कालीन चित्र-शिल्पकलांमध्ये आपल्याला घागरा-चोली घातलेल्या स्त्रियांची चित्रं दिसतात. खरं तर प्राचीन काळात जेव्हा स्त्रिया अंतरीय, उत्तरीय आणि स्तनपट्ट ही वस्त्र वापरत होत्या त्या नंतरच्या काळात याच वस्त्रांमध्ये काही बदल होऊन भारताच्या समुद्रपट्टीच्या राज्यांत साडी निर्माण झाली तर अंतरभागात घागरा चोली निर्माण झाली असं लक्षात येतं. थोडक्यात, उत्तरेकडे आणि हिंदी भाषिक पट्ट्यात घागरा चोलीचे अनेक प्रकार उदयाला आले.
सुरुवातीला अंतरीय हा लांब रुंद कपडा कमरेला नाडी बांधून सगळीकडून खोचला जायचा. नंतर त्याचे दोन्ही पदर एकमेकांना बांधून त्यात नाडी ओवून तो घोळदार परकरासारखा बांधला जायचा. मात्र, आता असा परकर कोणी नेसत नाही. त्यानंतर त्याला व्यवस्थित चुण्या घालून आणि घेर देऊन तो नीट शिवून घातला जायला लागला. तेव्हा त्याला घागरा म्हटलं जायला लागलं असावं.
त्याच दरम्यान स्तनपट्ट्या प्रकारच्या वस्त्रात बदल होऊन त्याचीच पुढे चोळी झाली. या चोळीवर वेगवेगळ्या प्रांतांनुसार अतिशय बारीक असं विणकाम, भरतकाम किंवा जरदोसी काम केलेलं असतं. अनेकदा त्या आरसे, मणी, शंख-शिंपले, कवड्या, खडे अशा असंख्य गोष्टींनी सजवल्या जातात. तर राजघराण्यांमध्ये सोन्या-चांदीची कलाकुसर आणि जरीकाम केलेले घागरा-चोली पाहायला मिळतात.
उत्तरीय हे तर आधीपासूनच ओढणीसारखं वापरलं जात होतं. ते आताही तसंच वापरलं जातं. पण काळाच्या ओघात याला ओडनी, चुनरी, दुपट्टा अशी अनेक नावं मिळाली. हा दुपट्टा गुजरातमध्ये साडीच्या पदरासारखा दिसेल असा घेतला जातो. तर कधी इतर प्रांतात डोक्यावरून मागे सोडला जातो. दुपट्टा घेण्याच्यासुद्धा अनेक पद्धती आहेत. अशातऱ्हेनं तीन वस्त्रांचा मिळून घागरा चोली हा पोशाख तयार झाला.
आपल्याकडे घागरा मुसलमानी आक्रमणाच्या दरम्यान आला असंही काही जाणकारांचं म्हणणं आहे. हिंदुस्थानात आल्यानंतर ही मुसलमानी स्त्रिया आपल्या पारशी परंपरा पाळत होत्या. पारशी पोशाखामध्ये पेशवाज हा पायजम्यासारखा प्रकार असायचा आणि त्याच्यावरून त्या बायका परकर किंवा घागरा नेसायच्या. या घागऱ्याची दोन टोकं कुठे जोडलेली आहेत हे न दिसण्यासाठी त्या तेवढ्या भागावर अजून एक ओढणीसारखं वस्त्र निऱ्या करून कमरेला खोचायच्या. त्याला पटका म्हणत असत. आणि वरून अर्थात ओढणी होतीच. हा पोशाख जवळपास चुडीदार आणि कुर्त्यावर घातलेल्या घागऱ्यासारखाच दिसत होता.
खरंतर इसवीसन सातव्या ते सतराव्या शतकात हिंदुस्थानातल्या बहुतांशी उत्तर भागात मुसलमानी राज्यकर्त्यांची सत्ता होती. त्यामुळे आपल्या मूळच्या पोशाखावर त्या पद्धतींचा परिणाम होणं हे स्वाभाविकच आहे; पण ते होऊनही भारतीय पोशाखानं आपलं स्वत:चं वेगळेपण टिकवून ठेवलं आहे. घागरा चोली हा जुना भारतीय पोशाख आहे पण स्थान, समाज आणि कालपरत्वे त्यात प्रचंड बदल होत आलाय.
घागरा चोली हा पेहेराव भारतातल्या राजस्थान, गुजरात, मध्यप्रदेश, हिमाचल प्रदेश, बिहार, हरियाणा, उत्तर प्रदेश आणि उत्तराखंड या प्रदेशात वापरला जातो. आपल्याकडेही लहान मुली परकर-पोलकं घालतात तोही याच घागरा चोलीचा प्रकार आहे. घागरा चोली तयार करायला रेशिमी, सुती, खादी, जॉर्जेट, क्रेप, सॅटिन, ब्रॉकेडपासून शिफॉनपर्यंत सगळ्याच प्रकारचा कपडा वापरला जातो. पूर्वी फक्त जास्त घेरदार आणि पायघोळ असलेला घागरा वापरला जायचा. पण आता फॅशन डिझायनर्सचं या पोशाखाकडे लक्ष गेल्यापासून यात असंख्य प्रकार आलेले आहेत.
ए लाइन घागरा कमरेपासून थोड्या खाली कमी घेराचा असतो आणि खाली त्याचा घेर वाढत जातो. फिश कट घागरा एखाद्या मासोळीच्या आकारासारखा दिसतो तर अनेक झालरी असलेला घागराही त्या संपूर्ण पोशाखाला वेगळ्याच उंचीवर नेऊन ठेवतो. असा हा घागरा कायमच फॅशनमध्ये राहणार हे नक्की.
अमृता देशपांडे