इंटरनेटवर डार्कनेट किंवा डीप इंटरनेट नावाने एक अंधारलेले जगही सक्रिय आहे. त्याबाबत सर्वसामान्य युजर्सना माहिती हवीच.
ई-व्रत संकल्पना ऐकण्यास चांगली आहे. परंतु आता भारतीय महानगरांमध्ये लोकांनी ती स्वीकारायला सुरुवात केली आहे. ई-व्रत अंतर्गत आठवड्यातून एक दिवस माहितीच्या देवाणघेवाणीशी संबंधित सर्व इलेक्ट्रॉनिक गॅजेट्सपासून दूर राहावे लागते. याचा अर्थ संपूर्ण दिवसभर इंटरनेटद्वारे वितरित केल्या जाणाऱ्या खंडीभर माहितीपासून मुक्तता. ज्यांनी आपल्या आयुष्यात असा प्रयोग करून पाहिला, त्यांना बरे वाटले. त्यांच्यावर अनावश्यक माहितीचा दबाव नव्हता.
दिवसभरात इंटरनेटच्या माध्यमातून एवढी माहिती आपल्याला मिळत असते; परंतु क्षणभर थांबून विचार केला तर त्यातील निम्म्यापेक्षा अधिक माहिती आपल्या अजिबात उपयोगाची नसते. काहींच्या मते, जर व्यावसायिक सक्ती नसेल तर स्मार्टफोनला कधी हातसुद्धा लावू नये. त्यांचे रोजगाराचे माध्यम स्मार्टफोन हेच आहे. त्यामुळे त्यांना सर्व प्रकारची माहिती मिळत असते. त्यात चांगली माहिती कमी आणि नकारात्मक माहिती अधिक असते. इंटरनेट फ्रॉडचे किस्से ऐकून ते घाबरतात. त्यामुळे किमान इंटरनेट वापरण्याची सवय लावून घ्या, असे ते सांगतात.
इंटरनेटच्या दुष्परिणामांवर जर्मनीमध्ये एक संशोधन करण्यात आले. संशोधनानंतर काही शास्त्रज्ञांनी मोबाइल टॉवर आणि वायफायला संघटितपणे विरोध करण्यास सुरुवात केली. जर्मन शास्त्रज्ञांनी संशोधनाचे धोकादायक परिणाम समोर आणल्यानंतर तेथील सरकारने आपल्या धोरणात वायरद्वारे इंटरनेट कनेक्शन देण्याला प्राधान्य देण्यास सुरुवात केली. परिणामी, जर्मनीतील सुमारे 85 टक्के कनेक्शन आतापर्यंत वायर्ड झाली आहेत. उर्वरित 15 टक्के वायर जोडण्याचे काम जोरात सुरू आहे.
इंटरनेटच्या वायरिंगसाठी काम करणारा जर्मनी हा एकमेव देश नाही, तर फ्रान्स, ऑस्ट्रिया, ब्रिटन आणि अमेरिकेतसुद्धा इंटरनेटसाठी वायर्ड कनेक्शनला प्राधान्य दिले जात आहे. जागतिक आरोग्य संघटेनेने जारी केलेल्या मार्गदर्शक तत्त्वांमध्ये संवेदनशील ठिकाणी मोबाइल टॉवर लावण्यावर बंदी घालण्यात यावी, असे म्हटले आहे. मोबाइल टॉवरमधून निघणाऱ्या किरणोत्सर्गाचा आपल्या आणि आपल्या सभोवतालच्या जगाच्या आरोग्यावर घातक परिणाम होतो. जगभरात इंटरनेट वायर्ड करण्याच्या चर्चा सुरू झाल्या आहेत. वायरलेस इंटरनेट सपोर्ट म्हणजे संकटाला आमंत्रण देण्यासारखे आहे.
माहिती अधिकार क्षेत्रातील कार्यकर्ते सुरेशचंद गुप्ता यांच्या एका प्रश्नाला 31 मार्च 2015 रोजी माहिती आयुक्तांचे उत्तर आले की, मोबाइल टॉवरमधून होणारे रेडिएशन हे अनेक आरोग्यविषयक समस्यांचे कारण आहे. डीएनए संरचनेतील बदल, कर्करोग आणि हृदयाच्या रुग्णांसाठी हा किरणोत्सर्ग धोकादायक असतो. मोबाइल टॉवरमधून निघणारे रेडिएशन गरोदर महिला, लहान मुले, आजारी व्यक्ती आणि प्राणी तसेच पक्ष्यांसाठी घातक ठरू शकतात. त्यामुळे रुग्णालये, निवासी क्षेत्रे, मुलांच्या शाळा इत्यादींपासून मोबाइल टॉवर दूर असावेत, असे या उत्तरात म्हटले होते. या उत्तराव्यतिरिक्त भारतातील मोबाइल टॉवर्समधील चुंबकीय किरणोत्सर्ग दहापट अधिक असल्याचेही वृत्त माध्यमांमधून वारंवार प्रसिद्ध झाले आहे. मात्र, भारतात या प्रकरणाचे गांभीर्य अजूनही कुणाला समजलेले नाही.
दिल्लीचे मुख्यमंत्री अरविंद केजरीवाल वारंवार संपूर्ण दिल्लीत वाय-फाय देण्याबद्दल बोलतात. मात्र, कोविड महामारीतून नुकतीच बाहेर आलेली दिल्ली आरोग्याची किंमत मोजून वाय-फाय स्वीकारणार का, हा प्रश्न आहे. सर्वच प्रश्नांवर सार्वमताचा आग्रह धरणारा आम आदमी पक्ष या विषयावर दिल्लीत सार्वमत का घेत नाही? या माध्यमाविषयी सर्वकाही आपणास माहीत आहे, असा दावा कोणी करू शकत नाही. इंटरनेटवर डार्कनेट किंवा डीप इंटरनेट नावाने एक अंधारलेले जगही सक्रिय आहे.
सामान्य इंटरनेटचा वापरकर्ता तेथे जात नाही. हा एक काळोखा बोगदा आहे. त्यात शिरण्यापूर्वी खूपच संयम असणे आवश्यक असते. तेथील सामग्री गुगलच्या सर्च इंजिनच्याही बाहेरची आहे. त्या काळोख्या जगाचा उल्लेख वाचल्यानंतर कोणत्याही यूजरला हे जाणून घेणे आवडेल, की अखेर तेथे असे काय सापडते? लोक तिथे जाऊन बनावट कागदपत्र बनवतात. नवीन ओळखपत्रे तयार करून घेतात. अफगाणिस्तानातील लोकांना अनेक देशांमध्ये प्रवेश नाही. भारतात पासपोर्ट बनवून त्यांना परदेशांत पाठविणारी टोळी दिल्लीतील जंगपुरा-भोगल परिसरात सक्रिय झाली आहे. नवीन ओळखपत्र बनविण्यापासून ते पासपोर्टपर्यंतच्या प्रवासात डार्कनेटचा मोठा वापर होत असल्याचे सांगितले जाते.
डार्कनेटवर सक्रिय लोक कोणत्याही देशाच्या कायद्यापेक्षा वरचढ नाहीत. त्यामुळे ते पकडले जातात आणि कायदा त्यांना शिक्षाही करतो. गुन्हेगारांना शिक्षा झाल्याची अनेक उदाहरणे आहेत. उदाहरणार्थ, या नेटवर्कद्वारे ड्रग्ज खरेदी केल्याबद्दल एका रशियन व्यक्तीला चार वर्षांच्या तुरुंगवासाची शिक्षा झाली. ऑनलाइन पोर्टलवरून वस्तू ऑर्डर केल्याप्रमाणेच डार्कनेटवर डील केले जाते. फक्त डिलिव्हरीवर पैसे देण्याचा पर्याय उपलब्ध नाही. कामाचा मोबदला आधी दिला जातो. तसे आता तपास यंत्रणांची नजर आता डार्कनेटवर गेली आहे. त्यामुळे ही जागा जेवढी पूर्वी सांगितली जात होती, तेवढी लपून राहिलेली नाही; परंतु तरीही आता डार्कनेटवर छोटे गुन्हे पकडणे खूप अवघड झाले आहे. अशा गुन्हेगारांचा माग काढता येत नाही.
बाह्य जगात ज्याला बेकायदा किंवा प्रतिबंधित सामग्री म्हटले जाते, अशा सामग्रीची गर्दीच डार्कनेटवर बघायला मिळते. अशा सामग्रीचा हा एक मॉलच आहे आणि इथे प्रामाणिकपणा असणाऱ्यांना रोजगार मिळत नाही. इंटरनेट हे आपल्या मार्गदर्शनासाठी उत्तम साहित्याचे भांडार असताना दुसरीकडे अंमलीपदार्थांची विक्रीही तेथे होताना दिसते आणि त्या माध्यमातून लोक इतरांच्या सुपाऱ्याही देऊ लागले आहेत. माध्यम एकच आहे; पण त्याचा उपयोग योग्य कारणांसाठी व्हावा!