चित्रपटाच्या नावात संख्येचा किंवा अंकांचा वापर करण्याची परंपरा ही गेल्या सहा-सात दशकांपासून चालत आल्याचे दिसून येते.
राजकपूर यांच्यापासून अक्षयकुमारपर्यंत चित्रपटांच्या नावात संख्या दिसून येईल. मुळात चित्रपटाची सुरुवातच संख्येने होते. जो क्लॅप दिला जातो, त्यात शॉट नंबरचा उल्लेख असतो. कोणतेही दृश्य साकारताना सुरुवातीला क्लॅप बॉय हा एका पट्टीवर चित्रपटाचे नाव आणि शॉट क्रमांक लिहितो आणि त्यानंतर क्लॅप देतो. चित्रपट पूर्ण झाल्यानंतर तो सेन्सॉर बोर्डाकडे पाठविला जातो. त्यानंतर चित्रपटाला सेन्सॉर सर्टिफिकेट मिळते. त्यात चित्रपटाची लांबी फुटासह असते आणि रिळाची संख्या जसे की चौदा रिळ, 24 रिळ याचाही उल्लेख असतो.
एक संख्या असणारे मथळे
चित्रपटांच्या नावात संख्येचा बोलबाला असतो, हे खरे. विश्वास बसत नसेल तर स्वत: पाहा. यानुसार संख्येवरून, आकडेवारीवरून एवढे चित्रपट तयार झाले असतील, यावर विश्वास बसणार नाही. सुरुवात शून्यापासून करू. शून्य म्हटलं तर काहीच नाही. यावरचा चित्रपट “झिरो’ पाहा. त्याचे अपयश नावाने सिद्ध झाले. एका क्रमांकावर तर असंख्य चित्रपट तयार झाले आहेत. हिरो नंबर वन, कुली नंबर वन, जोडी नंबर वन. लोकप्रियतेच्या माध्यमातून प्रेक्षकांनी गोविंदाला नंबर वनचा पुरस्कार दिला आहे. याशिवाय एक क्रमांकाचा उल्लेख असलेल्या चित्रपटांची नावे पाहिल्यास एक दुजे के लिए, एक गाव की कहानी, एक व्हिलेन, एक डॉक्टर की मौत, एक रुका हुआ फैसला, एक फूल दो माली, एक फूल चार कॉंटे, एक बार मुस्कुरा दो, एक दिल सौ अफसाने, एक ही भूल, बीवी नंबर वन, वन टू का फोर, एक दिन का बादशाह, एक हसिना दो दिवाने, एक था टायगर यासारख्या असंख्य चित्रपटांचा उल्लेख करता येईल.
दोन क्रमांकही शर्यतीत
चित्रपटाच्या नावात दोन क्रमांकाचा उल्लेखही वेळोवेळी दिसून आला आहे. दो आँखे बारह हाथ, दो कैदी, दो दोस्त, दो रास्ते, दो गज जमीन के नीचे, दो बदन, डबल क्रॉस, दो दोस्त, डॉन-2, हाउसफुल्ल-2, गोलमाल-2, दो जासूस, दो ठग, दो झूट आणि अलीकडेच प्रदर्शित झालेला भूलभूलैय्या-2. चित्रपटाच्या नावात दोन क्रमांक असलेल्या मथळ्यांची संख्या असंख्य आहे.
तीन आणि चार
मथळ्यात तीनचा समावेश असलेल्या चित्रपटांत राजकपूर, देव आनंद, शम्मी कपूर यासारख्या सुपरडुपर कलाकारांच्या चित्रपटांचा समावेश आहे. याशिवाय थ्री जी, थ्री इडियट, तीन बत्ती चार रास्ता, तिसरा कौन, पेज-3, तीन थे भाई, थ्री बॅचलर्स, त्रिदेव, त्रिमूर्ती, त्रिनेत्र, तीन दिवाने आणि वन टू थ्री. काही चित्रपटांनी आपल्या शीर्षकातून चौकारही लगावला आहे. यात तीन बत्ती चार रास्ता, चार दिल चार राहे, चार दिन की चांदनी, वन टू का फोर, क्रेझी फोर आणि चांडाल चौकडी यांचा प्रामुख्याने समावेश करता येईल. पाच क्रमांकाचा उल्लेख असलेल्या चित्रपटांत दोन और दो पॉंच, हम पॉंच, पॉंच कैदी, पॉंच रायफल्स, पॉंच फौलादी यासारख्या चित्रपटांची निर्मिती केली. चित्रपटांच्या शीर्षकात सहा आकड्याला कमीच स्थान मिळाले आहे. यात “मनोरमा सिक्स फीट अंडर’ आणि दिल्ली -6 याचा समावेश आहे.
सात आकड्यांचा समावेश
सात आकडादेखील चित्रपटांच्या मथळ्यात दिसतो. या क्रमांकाने तयार झालेल्या चित्रपटात सूरज का सातवा घोडा, सात खून माफ, सात हिंदुस्थानी, सात साल बाद, सात रंग के सपने, सात समुंदर पार, सात सहेलिया, सत्ते पे सत्ता, वो सात दिन याचा उल्लेख करता येईल. आठ संख्या देखील निर्मात्यांच्या लक्षात आहे. यावर एकच चित्रपट तयार झाला. अराउंड द वर्ल्ड इन 8 डॉलर या संख्येला चित्रपटाच्या मथळ्यात स्थान दिले.
नऊ आणि दहा
नऊ क्रमांकाने देव आनंद यांनी नौ दो ग्यारह तयार केला तर व्ही. शांतराम यांनी नवरंग यासारख्या अभिजात चित्रपटाची निर्मिती केली. दहा नंबरचे वेगळे स्थान आहे. त्यामुळे निर्मात्यांनी त्यालाही स्थान दिले. दस नंबरी, बाप नंबरी बेटा दस नंबरी, दस आणि दस कहानियॉं या चित्रपटाचा समावेश करता येईल. दस नंबरी वगळता अन्य कोणतेही चित्रपट तिकीटबारीवर फारसे यशस्वी ठरले नाहीत.
संख्येवरचे प्रेम कायम
मोजणी तर दहापर्यंतच होते. मात्र, चित्रपटांचे निर्माते यापुढेही गेले. त्यांचे ज्ञान दहा आकड्याच्या पुढे होते. त्यांनी एक और एक ग्यारह, दो आँखे बारह हाथ, 13 बी, चौदा पार्क एव्हेन्यू, सोलवा सावन, 16 डिसेंबर, मैं सोलह बरस की, 20 साल बाद, स्पेशल-26, तीस मार खान, टर्निंग-30, 36 चौरंगी लेन, 36 घंटे, 36 चायना, अलीबाबा 40 चोर, नॉटी ऍट 40, फिफ्टी फिफ्टी यासारख्या चित्रपटाची निर्मिती करून संख्याचे अर्धशतक गाठले. निर्मात्यांचे संख्यावरचे प्रेम एवढ्यावरच कमी झाले नाही. त्यांना संख्येचा आणखी डोंगर उभा करायचा होता. गुरुदस्त यांनी मिस्टर अँड मिसेस 55 तयार केला. त्यानंतर लव्ह-86, 100 डेज, 36 घंटे, एक दिल सौ अफसाने, डायल 100, “सौ करोड आणि सौ दिन सांस के’ या चित्रपटांनी संख्येचे शतक पूर्ण केले.
हजार आणि लाखांचा प्रवास
संख्येच्या खेळात प्रारंभ झाला हजार आणि लाखांचा प्रवास. या संख्येवर आधारित “हजारो ख्वाहिशे’ सारखा चित्रपट साकारला. तसेच हजार चौरासी की मॉं आणि ग्यारह हजार लडकियॉं देखील तयार झाला. संख्यावर आधारित चित्रपटात लाखो में एक, दस लाख, लखपति, करोडपति, 1942 ए लव्ह स्टोरी, हाउस नंबर 44, 83, रोड 3030, 1947: अर्थ, रन वे 34, 1971, 2001, श्री 420, अब तक 56, पोस्ट बॉक्स नंबर 999, कैदी नंबर 911, व्हिक्टोरिया नंबर 203, दफा 302, ऍट बाय टेन तस्वीर, आयएम 24, खिलाडी 786, बिल्ला नंबर 786, डेढ इश्किया, चाची 420, 88 ऍन्टॉप हिल, 40 दिन, टॅक्सी नंबर 9211, लव्ह स्टोरी 2050 पर्यंत प्रवास सुरू राहिला.
गीतातही आकड्यांचा भडीमार
चित्रपटांच्या टायटलमध्ये संख्येचा भरपूर वापर केलेला असताना गीतातही आकड्यांचा मुक्तहस्ताने वापर केला गेला आहे. यात एक मैं और एक तू, एक तू जो मिला, एक तू ना मिला, दो दिल मिले, मिले दो बदन, दो सितारे का जमी पर मिलन, दोनो ने किया था प्यार मगर, एक अकेला इस शहर में, दो रंग दुनिया के और दो रास्ते, चार दिनों की छुट्टी है, मैने तेरे लिए सात रंग के सपने चुने, सात सहेलिया खडी खडी, हजार राहे मुडकर देखील, वन टू का फोर, जहॉं चार यार मिले, एक रात में दो दो चांद खिले आदी गाण्यांचा उल्लेख करता येईल. मात्र, सर्वात बाजी मारली ती तेजाबमधील माधुरी दीक्षितच्या “एक-दो-तीन…’ या गाण्याने. या गाण्यात बारा-तेराच्या पुढे आकडे गेले. “लाखो है या दिलवाले’, “ताश के बावन पत्ते पंजे छक्के सत्ते’, “एक दिन मिट जायेगा’, “पहला पहला प्यार है’ यासारख्या गीतांचा उल्लेख करता येईल. ही परंपरा अजूनही थांबलेली नाही. आगामी काळातही संख्येचा समावेश असलेले गीत आणि चित्रपटाचे मथळे देखील पाहावयास मिळतील.