“कुत्ते…’ अशी आरोळी ठोकून, दातओठ खात व्हिलनच्या अंगावर धावून जाणारा हिरो आपल्याला बॉलीवूडपटांमध्ये पूर्वीपासून दिसत आलाय; पण कुत्रा हा काही व्हिलन नव्हे. खुद्द बॉलीवूडनेसुद्धा हे अनेकदा मान्य केलंय, तेसुद्धा कृतीतून! अनेक चित्रपटांत हिरोच्या तोडीस तोड कामगिरी करणारा कुत्रा आपण पाहिलाय. एवढंच नव्हे तर हिरोच्या मृत्यूनंतर कुत्राच हिरो म्हणून पडद्यावर वावरल्याचंही आपण पाहिलंय.
“कुत्ते…’ अशी आरोळी ऐकून श्वानप्रेमी अस्वस्थ होणं स्वाभाविक आहेच; पण श्वानांविषयी फारसं प्रेम नसणारे लोकही “सगळ्यात प्रामाणिक जीव’ म्हणून श्वानाचा आदरच करतात. धार्मिक कथांमध्येही श्वानाला स्थान आहे. सुख आणि शांती लाभावी म्हणून कुत्रा पाळावा, असं म्हणतात. दत्तगुरूंच्या चित्रात गाईबरोबरच चार श्वानही दिसतात. कुत्र्याचं रडणं अशुभ मानण्याचं कारण बहुधा त्यातील भेसूरपणा हे असावं; परंतु प्रत्यक्षात कुत्र्याला खाऊ घातल्यामुळे ग्रहांचा दुष्प्रभाव कमी होतो, असं मानणारेही भेटतात.
पाळीव कुत्रा तर घरातला सदस्यच होऊन जातो. “कुत्र्यांचा धुमाकूळ’ वगैरे शीर्षकाखाली कितीही बातम्या पाहिल्या-वाचल्या तरी अशा कुटुंबांमधलं श्वानप्रेम तसूभरही कमी होत नाही. ऐकण्याची शक्ती आपल्यापेक्षा दुप्पट आणि वास घेण्याची शक्ती आपल्या हजारपट असलेला हा प्राणी मूळचा लांडग्याच्या वंशावळीतला. हजारो वर्षांपूर्वी तो माणसाळला; पण श्वान हे “वळलं तर सूत, नाहीतर भूत’ आहे, असं दाखवून देणारे दोन किस्से नुकतेच घडले.
कुख्यात ड्रग्ज तस्कर राफेल कारो क्विन्टेरो हा अनेक वर्षे पोलिसांना गुंगारा देत होता. अमेरिकेतल्या एका अधिकाऱ्याची 1985 मध्ये त्यानं हत्या केली होती, असा आरोप आहे. दोन देशांमधले पोलीसच नव्हे तर मेक्सिकोचं नौदलसुद्धा त्याला शोधत होतं. त्याच्यावर 20 दशलक्ष डॉलर्सचं बक्षीस होतं, यावरूनच तो सापडणं किती आवश्यक होतं, हे लक्षात येतं. त्याला जन्मठेप होऊ शकते, असं आता बोललं जातंय. पण पोलीस किंवा अन्य कोणत्याही पथकाला जे जमलं नाही, ते मॅक्स नावाच्या मादी श्वानानं करून दाखवलं. ब्लडहाउंड प्रजातीचा हा कुत्रा माग काढण्यात एक नंबर मानला जातो.
तुरुंगातून दोनदा पळून गेलेल्या राफेलला शोधल्याबद्दल 20 दशलक्ष डॉलरचं बक्षीस या श्वानाला मिळणार की नाही, याची माहिती मिळू शकली नाही; पण मिळायला हवं. अर्थात, योग्य प्रजातींची श्वान योग्य ठिकाणी असायला हवीत, ही बाब हजारो वर्षांच्या संगतीतून माणसानं शिकायलाच हवी. कारण, याच्या अगदी उलट घटना लखनौमध्ये घडली. पिटबुल जातीच्या एका श्वानानं मालकाच्याच वृद्ध मातेवर हल्ला चढवून तिला ठार केलं. पाळीव श्वान एखाद्याचा जीव घेण्याइतकं आक्रमक होण्याचं कारण काय? कारण प्रजाती आणि त्यांचा स्वभावांच्या अभ्यासाचा अभाव!
हल्ली प्रत्येक क्षेत्रात आक्रमकता वाढत चाललीये, त्याचप्रमाणे आक्रमक प्रजातींची श्वान पाळण्याचीही फॅशन नवश्रीमंत वर्गात आहे. यामागे आवड, हौस किती आणि “स्टेटस सिम्बल’ म्हणून पाळण्याची मानसिकता किती, याचाच अभ्यास व्हायला हवा. आक्रमक विदेशी श्वानांना आपल्या देशातल्या वातावरणात आणणं अनिवार्यच वाटत असेल, तर त्यांच्या वर्तनातले बदल दुर्लक्षित होता कामा नयेत, असं जाणकार सांगतात. थोडक्यात, श्वानपालन हा केवळ गरजेचा आणि लाडाचा विषय नसून अभ्यासविषयही आहे!