अरुण गोखले
ज्या दारात तुळशीवृंदावन नाही, ज्या घराच्या अंगणात किंवा उंबऱ्यावर, रांगोळी काढलेली नाही ते खऱ्या अर्थाने घर नाही, असे आपली संस्कृती सांगते.
घरापुढचं सारवलेलं अंगण त्यावर रेखलेली सुंदरशी रांगोळी, रांगोळीचे विविध आकार आणि त्यात भरलेले नाना रंग हे सारं पाहिलं की मन कसं प्रसन्न होऊन जाते. हे दृष्य सध्यातरी पाहायचं म्हटलं तर दूर कुठतरी खेडोपाड्यात जायला हवं. शहरांच्या घरांना आता अंगणंच राहिलेली नसली तरी निदान अजून काही घरांचे उंबरे आपल्याला लहानशा पण सुबक सुंदर रांगोळीनी रेखाटलेले नक्कीच पाहायला मिळतात. कारण रांगोळी हे मांगल्य पावित्र शुद्धता आणि सुसंस्कारीत घराची खूण आहे.
खरं तर रांगोळी म्हणजे काय? तर एका विशिष्ट प्रकारचा पांढऱ्या रंगाच्या दगडाची पूड. तरीही रांगोळीला अंगणापासून ते देवघरापर्यंत आणि ताटापासून ते सजावटी पर्यंतचे स्थान मिळालेले आहे. धार्मिक कार्य, सणवार, उत्सव, कथाकीर्तनाचे महोत्सव, उद्घाटने या सारख्या समारंभात विविध प्रकारच्या लहान मोठ्या रांगोळीचे रेखाटन केले जाते.
रांगोळी रेखाटन ही एक कला आहे. आजकाल ही कला व्यावसायिक स्वरूप घेऊ पाहत आहे. यश, कौतुक, मानसन्मान इतकंच नव्हे तर अर्थाजनाचे एक साधन ठरतेय. अशा सुंदर रांगोळ्याचे प्रदर्शन ही एक कलावंताच्या पारख्या नजरेला मिळणारी आगळीवेगळी अशी मेजवानीच असते. आजकाल रांगोळी कशी काढायची, कशी रंगवायची तिला कसे अधिकाधिक आकर्षित कसे करायचे हे शिकविणारे क्लासेसही सुरू झाले आहेत. सध्या या विषयात केवळ महिलाच नव्हे तर पुरुष कलाकारही मोठ्या उत्साहाने भाग घेत असून आपला वेगळा ठसा आणि नावलौकिक उभा करीत आहेत.
ही अशी रांगोळी काढायला, तिच्यात रंग भरायला शिकत असताना आपण आपल्या जीवनातही असेच सुखासमाधानाचे रंग भरून घ्यायला शिकायचे असते. रांगोळी म्हटली की तिच्या संदर्भातल्या आणखीही काही गोष्टी या आठवल्या शिवाय राहत नाहीत. जसे की रांगोळीवर पाय देऊ नये, रांगोळी पुसू नये, विस्कटू नये, हे आपल्या मनावर केलेले संस्कार. कां? तर रांगोळी शुभ संकेताची खूण आहे. रांगोळीत मांगल्य आहे, पावित्र्य आहे. तशीच त्या रांगोळीत आपल्या घराचे दुष्ट शक्तींपासून संरक्षण करण्याचीही एक शक्ती आहे. या रांगोळीला दारा इतकंच आपण मनातही स्थान द्यायला हवे.