तैवान आणि चीन या दोघांचेही रशिया-युक्रेन युद्धाकडे सतत लक्ष आहे. युक्रेनचे नागरिक आणि लष्कर रशियाशी कसे लढत आहेत, हे तैवान लक्षपूर्वक पाहत आहे आणि त्यादृष्टीने चीनविरुद्ध लढण्याची तयारी करीत आहे.
“सीटीएस’ या एका तैवानी दूरदर्शन वाहिनीवर नुकतीच सावधगिरीचा इशारा देणारी बातमी झळकली आणि तैवानमध्ये खळबळ माजली. या बातमीमध्ये असे सांगितले जात होते की, चिनी सशस्त्र दलाने तैवानवर आक्रमण सुरू केले असून राजधानी तैपेई भोवतालच्या शहरांवर आणि बंदरांवर क्षेपणास्त्रे डागली जात आहेत. तैपेई बंदरावरील नौदलाच्या नौकांचा नाश केला जात आहे. बांकिओ स्टेशन येथे स्फोटकांचा वापर करून आग लावण्यात आली; पण जीवितहानी झालेली नाही. आपला देश युद्धाच्या उंबरठ्यावर असून चायनीज कम्युनिस्ट पार्टीने आपल्या देशाविरुद्ध युद्ध पुकारले आहे. देशात आणीबाणी लागू करण्यात आली आहे.
पण तासाभरातच सीटीएस वाहिनीने या बातमी संदर्भात त्वरित खुलासा केला आणि माफी मागितली. युद्ध सुरू झाल्यास कसे तत्पर, सजग, सावध राहावे, यासाठी नकली कवायत, तालीम घेण्यात आली होती. त्याची एक व्हिडिओ क्लिप तयार करण्यात आली होती. हीच व्हिडिओ क्लिप सीटीएस दूरदर्शन वाहिनीवर बातमी स्वरूपात झळकली. हे सारे अपघाताने, अनवधानाने झाले. नागरिकांना जो मनस्ताप झाला त्याबद्दल आम्ही माफी मागतो, असे सीटीएस वाहिनीने जाहीर केले. या वाहिनीवर तात्काळ कारवाई करण्यात यावी अशी मागणी तैवानमध्ये झाली; पण तैवानच्या सांस्कृतिक मंत्रालयाने या वाहिनीला केवळ समज देऊन सोडले. वार्षिक आपत्तीविरोधी कवायतीसाठी “द न्यू तैपेई फायर डिपार्टमेंट’ ने ही नकली कवायत आयोजिली होती. या नकली कवायतीची व्हिडिओ क्लिप तयार करण्यासाठी संबंधित डिपार्टमेंटने तैवानमधील अनेक दूरदर्शन वाहिन्यांना निमंत्रण दिले होते. त्यापैकीच “सीटीएस’ ही एक वाहिनी होती.
रशिया-युक्रेन युद्धाच्या पार्श्वभूमीवर चीन तातडीने आक्रमण करेल अशी धास्ती तैवानमध्ये वाढली आहे. तैवानी स्थानिक मीडियामध्ये “आज युक्रेन, उद्या तैवान’ असे मथळे वारंवार झळकत आहेत. इतकी वर्षे तैवानमध्ये चिनी धमक्यांना नागरिक फारसे गांभीर्याने मनावर घेत नव्हते किंवा त्याकडे दुर्लक्ष करीत होते. पण युक्रेन युद्धामुळे आता “जैसे थे’ परिस्थिती राहिलेली नाही, अशी त्यांची भावना झालेली आहे. रशियाने जर युक्रेन विरुद्धचे युद्ध जिंकले तर चीन तैवान विरुद्ध आपल्या फौजांचा वापर करण्याची शक्यता वाढेल, असे तैवानी नागरिकांना वाटते. “आम्ही गाफील राहू शकत नाही आणि शांतता काळात आम्ही युद्धाच्या आपत्तीसाठी तयारी केली पाहिजे’ असे “सायबर वॉरफेअर’ आणि “मॉडर्न मिलिटरी सायन्स’वर प्रशिक्षण शिबिर घेतलेल्या तैवानच्या “द कुमा अकादमी’ने म्हटले आहे. माओपासून ते जिनपिंगपर्यंत सर्वांनी आतापर्यंत “तैवान हा चीनचा भाग असून चीनमध्ये त्याचे सामीलीकरण करण्यात येईल’ अशा घोषणा, धमक्या वारंवार दिलेल्या आहेत आणि दिल्या जात आहेत. गेल्या दोन वर्षांत चिनी लढाऊ विमानांनी तैवानी हवाई हद्दीचा भंग करण्याचे प्रमाण वाढलेले आहे.
चीनविरुद्ध लढण्यासंदर्भात योजना आणि नियोजन करण्यासाठी तैवान लष्कर आणि प्रशासनाच्या सतत बैठका, चर्चा सुरू आहेत. युक्रेनप्रमाणे तैवानी नागरिकांनाही लष्करी प्रशिक्षण देण्याचे ठरले आहे. काही दिवसांपूर्वी तैवानी लष्कराने प्रथमच नागरी सुरक्षेवर एक छोटे हॅंडबूक प्रकाशित केले. युद्धाच्या वेळी नागरिकांनी कशाप्रकारे आपला जीव वाचवण्यासाठी प्रयत्न केले पाहिजेत, या संदर्भात या हॅंडबूकमध्ये मार्गदर्शन करण्यात आले आहे. स्मार्टफोन वापर करून निवारास्थाने (बॉम्बशेल्टर) कशी शोधावीत, पाणी आणि अन्न कुठे मिळू शकेल, प्रथमोपचाराचे साहित्य कुठे आणि कसे ठेवावे, वगैरे अनेक बाबतीत मार्गदर्शन आणि सूचना करण्यात आलेल्या आहेत. युक्रेनी नागरिकांप्रमाणे तैवानी नागरिकही मोलोटोव कॉकटेल तयार करण्याच्या कामाला लागले आहेत, असे वृत्त स्थानिक मीडियाने दिलेले आहे.
तैवानने दक्षिण चिनी समुद्रातील आपल्या तायपिंग या वादग्रस्त बेटावरील धावपट्टीचे विस्तारीकरण करण्याचा बेत आखला आहे. त्यामुळे तैवानी लढाऊ विमाने तेथे उतरू शकतील. आक्रमण झाल्यास चीनविरुद्ध लढण्याचा निर्धार 77 टक्के तैवानी नागरिकांनी व्यक्त केल्याचे “तैवान सेंटर फॉर इंटरनॅशनल स्टडीज’ या संस्थेने केलेल्या पाहणीत आढळून आले आहे. पण युक्रेनप्रमाणे बेचिराख होण्यापेक्षा चीनशी चर्चा आणि संवादाद्वारे तोडगा काढण्याचा प्रयत्न झाला पाहिजे, असाही एक मतप्रवाह तैवानमध्ये आहे. कारण तैवान हा जगाला 60 टक्के सेमीकंडक्टर चीपचा पुरवठा करतो. स्मार्टफोन, ऑटोमोबाइलपासून सर्व इलेक्ट्रॉनिक साधनांमध्ये सेमीकंडक्टर चीपची अत्यंत महत्त्वाची भूमिका असते. चीनमध्ये 20 टक्के सेमीकंडक्टरची निर्मिती होते. जर तैवानचे चीनमध्ये विलीनीकरण झाल्यास जगात सेमीकंडक्टर चीपच्या निर्मितीच्या बाबतीत चीनची मक्तेदारी निर्माण होईल.
सध्या जगातील फक्त आठ छोट्या आणि किरकोळ देशांचा तैवानच्या स्वातंत्र्याला पाठिंबा आहे. अमेरिकेचे तैवानशी औपचारिक राजनैतिक संबंध नाहीत, तरीसुद्धा (तैवान रिलेशन) या कायद्यानुसार अमेरिका तैवानला स्वसंरक्षणात मदत करण्यास बांधिल आहे. तैवानला शस्त्रपुरवठा मुख्यत्वेकरून अमेरिकेकडून होतो. त्याचप्रमाणे तैवान हा अमेरिकेचा नववा मोठा व्यापारी भागीदार आहे. हजारो तैवानी विद्यार्थी अमेरिकेत शिक्षणासाठी जात असतात. इतर देश चीनच्या दडपणामुळे तैवानपासून अंतर राखून आहेत. जागतिक आरोग्य संघटना, यूनो अथवा इतर कुठल्याच महत्त्वाच्या जागतिक संघटना, संस्थांमध्ये चीनमुळे तैवानला स्थान नाही. गेल्यावर्षी अमेरिकेच्या अध्यक्षपदी बायडेन विराजमान झाल्यावर त्यांनी अब्जावधी डॉलर्सची शस्त्रास्त्रे तैवानला देण्याची घोषणा केली.
1995 मध्ये तैवानवर आक्रमण करण्याची योजना चीनने आखली होती. तेव्हा तैवान समुद्रधूनीलगत असलेल्या चीनच्या फुजिआन प्रांतात हजारो चिनी सैनिक जमा झाले होते, पण त्यावेळी अमेरिकेचे तत्कालीन अध्यक्ष बिल क्लिंटन यांनी अमेरिकन युद्धनौका पाठवल्यामुळे संघर्ष टळला होता. तेव्हापासून चीनने तैवानवर आक्रमण केल्यास अमेरिका युद्धात उतरेल असे म्हटले जात होते, पण आता 2022 मध्ये तशी शक्यता राहिलेली नाही, त्यामुळे युक्रेन प्रमाणे तैवानलाही अमेरिका वाऱ्यावर सोडून देईल अशी भीती तैवानी जनतेला वाटत आहे. तैवानच्या अध्यक्षा त्साई इग वेन यांनीही तशी भीती व्यक्त केलेली आहे. त्यांना धीर देण्यासाठी अलीकडेच अमेरिकन प्रतिनिधी गृहाच्या सभापती नॅन्सी पलोसी यांनी तैवानचा दौरा केला होता, त्याला चीनने तातडीने आक्षेप घेतला होता. याच दरम्यान अमेरिकेने प्रथमच आपली मरीन कमांडो तुकडी तैवानमध्ये पाठवून तैवानी मरीन कमांडोना प्रशिक्षण दिले होते. त्यामुळे चीनचा तिळपापड झाला होता.
तैवानमध्ये 2000 साली लोकशाही आली आणि तत्कालीन अध्यक्ष चेन युई बियान यांनी तैवानच्या स्वातंत्र्याचा जोरदार पुरस्कार केला. त्यानंतर 2016 साली अध्यक्षपदी निवडून आलेल्या त्साई इंग वेन यांनी तैवान आधीपासूनच स्वतंत्र देश आहे आणि तो स्वतंत्रच राहणार, असे जाहीर केले. तेव्हापासून चीन आणि तैवान यांच्यातील संबंध खूपच ताणले गेले आहेत. “एक देश, दोन व्यवस्था’ असा फार्म्युला चीनने तैवानसमोर ठेवलेला होता, पण तो तैवानने मान्य केला नाही.
तैवान बेटसमूह चीनच्या मुख्य भूमीपासून केवळ शंभर मैल अंतरावर आहे. तैवानची लोकसंख्या साधारण अडीच कोटी आहे, तर लष्करीबळ साधारण दीड लाख आहे. याउलट 1 अब्ज 40 कोटी लोकसंख्या असलेल्या चीनचे लष्करी बळ वीस लाखांवर आहे. त्यामुळे इवलासा तैवान बलाढ्य चीनशी किती दिवस लढणार? तैवानसाठी अमेरिका थेट युद्धात उतरेल का? तसे झाल्यास पुन्हा विश्वयुद्ध होईल का? चीन थेट युद्ध न करता इतर मार्गांनी तैवानला गिळंकृत करेल का? वगैरे अनेक प्रश्न या पेचाने निर्माण झालेले आहेत. तैवान हा अमेरिकेच्या प्रतिष्ठेचा मुद्दा बनलेला आहे. अमेरिकेने आपले आरमार प्रशांत महासागरात पाठवून व दक्षिण चीन समुद्रातील इतर देश व ऑस्ट्रेलियाला साथीला घेऊन चीनवर दडपण आणलेले आहे.