“इस्कॉन’ या संस्थेची साधक असल्यामुळे माझ्यावर “अ जर्नी होम’ या माझ्या गुरूंच्या आत्मचरित्राचे इंग्रजीतून मराठीत अनुवाद करायची जबाबदारी आली. त्याचा “तृषात पथिक’ या नावाने अनुवाद झाला व या पुस्तकाच्या प्रकाशनाच्या प्रवासात मुद्रितशोधन, संपादन या गोष्टी जवळून पाहता आल्या व या प्रक्रियेत रस वाढू लागला व साहजिकच शब्दांच्या उत्पतीबद्दल अनेक प्रश्न पडू लागले.
याचदरम्यान मला पुण्याच्या एसएनडीटी महाविद्यालयात होणाऱ्या अरुण फडके यांच्या “शुद्धलेखन व मुद्रितशोधन’ कार्यशाळेविषयी कळाले. आपले प्रश्न व ही जाहिरात सुवर्णयोगच. वर्ष होते 2006. सप्टेंबर 18 ते 23 या दरम्यानचा हा वर्ग उत्सुकता, भीती अशा संमिश्र भावनांनी वर्गात प्रवेश केला. जसजसा वर्ग पुढे चालला तसतसा सरांच्या साध्या, मितभाषी स्वभावाचा प्रत्यय आला. साधेपणात व प्रामाणिकपणात किती ताकद असते याची जाणीव होऊ लागली. त्यांची शिकवण्याची पद्धत सोप्यातून अवघडकडे अशी असल्यामुळे मी वर्गात रमत होते.
माझ्या काही शंका इतरांना सोप्या किंवा महत्त्वाच्या वाटत नसल्या तरी सरांच्या दृष्टीने त्या महत्त्वाच्या होत्या. जशी माऊलींना सर्व लेकरे समान तसेच सरांना सर्व विद्यार्थी समान. प्रत्येक विद्यार्थ्याचे “शंका समाधान’ ही फक्त त्यांची प्राथमिकता नव्हती तर अट्टहास होता.मुद्रितशोधकाच्या कामाचे वर्णन ते असे करायचे “मुद्रितशोधक हा वाचकांचा प्रतिनिधी, प्रकाशकांचा मित्र आणि भाषेचा रक्षणकर्ता असला पाहिजे’. सरांनी असेच एकदा वर्गात सांगितले की, मुद्रितशोधनामुळे वाचनाचा निर्भेळ आनंद घेऊ शकत नाही. काही अंशी मलाही हे खरे वाटायला लागले. सहा दिवसांच्या वर्गामुळे आपल्याच भाषेकडे नव्याने पाहण्याची दृष्टी मिळाली होती व त्यावर अशुद्ध लेखनाची धूळ सहन होत नव्हती.
समोर येईल तो कागद माहितीपत्रके, लेख, बातम्या, पाट्या, वृत्तवाहिनीवरील बातमीचे मथळे, दुकानांची नावे, होर्डिंग्ज, सरकारी कागदपत्रे सगळीकडे या चुका फक्त दिसत नव्हत्या, तर त्या जाणवत होत्या. मग एक नवीनच छंद जडला. अशा चुकांची कात्रणे, फोटो, प्रिंटआउटस् गोळा करायची व मुद्रितशोधन करून फाईल बनवायची. माझ्या वयाच्या मित्रमैत्रिणींना मी वेडी वाटू लागले होते व ते मला “अरे, काय मराठीत पीएच. डी. करायची काय, अशी हेटाळणी करू लागले. याउलट माझ्या मनात उत्तर येत होते की, आताच तर शुभारंभ झालाय!
मध्यंतरीच्या काळात त्यांच्या कॅन्सरच्या आजारपणानंतर ते पुण्यात वर्ग घेणार आहेत असे कळले. यावेळी वर्ग अटेंड करायला जमणार नव्हते परंतु सरांना भेटायचेच म्हणून साहित्य परिषद गाठले. 5ची वेळ दिली होती. सरांचा वक्तशीरपणा वाखाणण्याजोगा. काही वेळ सरांचा वर्ग पुन्हा ऐकता आला. तोच उत्साह, तीच लकब, वर्ग सुटला; परंतु ह्या वेळेस त्यांच्या प्रकृतीत बराच फरक दिसत होता. डॉक्टर असल्यामुळे आपसूचक विचारणे झाले. त्यावर त्यांनी नेहमीच्या शैलीत “हो! मला काय होतय?’ म्हणत बेफिकीरपणे हसले. मी म्हणाले, सर, काळजी घ्या हो, सरांचे मातृभाषेवरचे प्रेम, व्याकरणाबाबतची आग्रही पण तितकीच शास्त्रीय मते, सतत नवीन शिकण्याचा ध्यास, ज्ञानाचा खजिना खुला करण्याचा उदात्तपणा. सर आज सगळं आहे. पण पोटतिडकीने शिकवणारे तुम्ही आमच्यात नाहीत.