निर्णयक्षमता हा नेतृत्वासाठी अतिशय आवश्यक असा गुण मानला जातो. परंतु सामान्य माणसासाठीसुद्धा निर्णयक्षमता आवश्यक असते. अर्थात प्रत्येक माणसात ती असेलच असं नाही. आयुष्याच्या प्रवाहात अनेक प्रसंगी माणसाच्या निर्णयक्षमतेची कसोटी लागते हे मात्र नक्की.
निर्णयक्षमतेसाठी वेळ हे एक आव्हानच असतं. काही वेळा एकट्यानं निर्णय घेणं हे अवघड होऊन जातं. अशा वेळी ती व्यक्ती आपल्या विश्वासू मंडळींबरोबर खल करून निर्णय घेऊ शकते. कल्पना करा की एखाद्या घरातील व्यक्तीचं कुणी अपहरण केलं आहे. अपहरणकर्त्याचा फोन येतो की पोलिसात गेल्यास अपहृत व्यक्तीला धोका आहे. अशा वेळी कोणताही निर्णय घेणं हे मोठ्या संकटाला निमंत्रण देऊ शकतं.
इथे निर्णयक्षमता पणाला लागते. राष्ट्रावर परचक्र आलं की त्वरित निर्णय घ्यावा लागतो आणि तो आणखी समस्या निर्माण करू शकतो. नुकताच युक्रेन या लहानशा देशावर रशिया या बलाढ्य देशानं आक्रमण केलं. या आक्रमणाला तोडीस तोड उत्तर देणं सोपं नव्हतं. महायुद्धाची छाया, आर्थिक समस्या यांची भीती होती. देश आक्रमकांच्या भक्ष्यस्थानी पडण्याचं भय होतं. नुसता लगेच निर्णय घेऊन भागणार नव्हतं. घेतलेला निर्णय कसा योग्य आहे ते सामान्य जनतेला पटवून देणं अशा वेळी फार महत्त्वाचं असतं. अन्यथा अंतर्गत बंडाळी उद्भवू शकते.
कुटुंबात असे अनेक प्रसंग येतात. नवीन घर घेण्यासाठी पैसा उभा करणं, घरातील तरुण व्यक्तीनं इतरांच्या मनाविरुद्ध विवाहाचा संकल्प करणं किंवा वेळप्रसंगी पळून जाऊन लग्न करणं, आई-वडिलांच्या इच्छेविरुद्ध मुलानं किंवा मुलीनं (बहुधा खर्चिक) शिक्षणक्रम निवडणं असे अनेकविध प्रश्न जेव्हा उभे ठाकतात तेव्हा निर्णय घ्यावेच लागतात. समस्या सोडवाव्याच लागतात-त्यांपासून पळून जाता येत नाही.
कॉर्पोरेट क्षेत्रात उच्च अधिकाऱ्याची निवड करताना निर्णयक्षमतेला खूप महत्त्व दिलं जातं.
कंपनीला पुढे नेताना अनेक कटू निर्णय घ्यावे लागतात. कारखान्यातला संप मोडून काढताना तो लवकरात लवकर कसा संपवता येईल आणि कामगारांनाही कसं समाधानी ठेवता येईल हे पाहावं लागतं. मुंबई गिरणी कामगारांचा संप आणि त्यामुळे पिढीच्या पिढी कशा उद्ध्वस्त झाल्या हे उदाहरण या संदर्भात बोलकं आहे.
राष्ट्रावरील संकटांचा सामना म्हणजे निर्णयक्षमतेची परीक्षाच असते. ओसामा बिन लादेन हा कुप्रसिद्ध आतंकवादी पाकिस्तानातील ऍबटाबाद या ठिकाणी लपून बसला आहे हे वृत्त हाती लागताच अमेरिकेचे तत्कालिन राष्ट्रपती ओबामा यांनी त्वरित आणि गुप्तपणे निर्णय घेऊन कमांडोजच्या साह्यानं त्याचा खातमा केला, हे सुप्रसिद्ध आहे. इथे ओबामा निर्णयक्षमतेच्या कसोटीला पुरेपूर उतरले आणि जनतेच्या मनात वर्षानुवर्षे खदखदत असलेल्या इच्छेला न्याय मिळाला.
इस्राएलच्या तत्कालिन पंतप्रधान गोल्डा मायर यांनी म्युनिक हत्याकांडात हुतात्मा झालेल्या खेळाडूंवरील भ्याड हल्ल्याचा बदला घेतला जाईल, असं घटनेच्या रात्रीच टीव्हीवर जाहीर केलं आणि खरोखरीच जबाबदार सर्व बारा हल्लेखोरांना यमसदनी पाठवलं. गोल्डा मायर यांची निर्णयक्षमता खरोखरीच कौतुकास्पद आहे.
सामान्य माणसाच्या दृष्टीनं मात्र काही साध्यासुध्या गोष्टीही निर्णयासाठी आव्हानात्मक असतात. गमतीनं असं म्हटलं जातं की मॉलमध्ये गेल्यावर ही वस्तू घ्यावी की ती वस्तू असा संभ्रम पडतो आणि निर्णयक्षमता ऐरणीवर येते. स्त्रियांना आज कोणते पदार्थ नाश्त्यासाठी आणि जेवणासाठी बनवावेत तसंच समारंभासाठी कोणते कपडे नेसून जावं हे प्रश्न निर्णयक्षमतेची चाचणी घेणारे ठरतात. तीच समस्या साडी किंवा ड्रेस मटेरिअल घेताना उभी राहते. मनुष्य सामान्य असो किंवा मोठा-समस्या छोटी वा मोठी, निर्णयक्षमतेला चॅलेंजच असते!
– श्रीनिवास शारंगपाणी