परवा रिक्षाने गावात जाताना रिक्षावाले काकांनी विचारले की कोणत्या पुलावरून घेऊ. म्हात्रे पूल, एस.एम.जोशी पूल का लकडी पूल. त्यांना रिक्षा म्हात्रे पुलावरून घ्या असे सांगितले खरे पण “पूल’ या संकल्पनेशी मी थबकले.
“पूल’ म्हणजे जोडणं, सांधणं किंवा साकव सेतू नदीचे पात्र वाहत असते. तिचे दोनही तीर समांतर असतात. त्या दोनही तिरांना वेगवेगळी वस्ती असते. गणिताच्या मूलभूत नियमाप्रमाणे “समांतर’ रेषा कधीच एकमेकांना मिळकत नाहीत. तसेच हे नदीचे दोन तीर परंतु त्यांना एकत्र आणण्याचे काम हे “पूल’ करतात.
प्रथम ही संकल्पना कुणाच्या डोक्यातून निघाली माहीत नाही. परंतु अगदी रामायण काळातही वानरांनी “सेतू’ बांधल्याचे आपण ऐकतो. आपल्या पुण्यातच किती पूल आहेत बघाना- म्हात्रे पूल, एस. एम. जोशी, राजाराम पूल, लकडी पूल, बालगंधर्व पूल, नवा पूल, होळकर पूल, झेड आकाराचा पूल आणखीही असतील. पुण्यात तर नदीलाही पाणी फारसे नसते. फक्त पावसाळ्यातच ती वाहताना दिसते. पण या पुलांनी पुणे किती एकमेकांना जोडले गेले आहे. शहराचे विस्तारीकरण आणि सुलभ दळणवळण या पुलांनी शक्य झाले आहे.
अनेक मोठ्या नद्यांवर खूप ठिकाणी अनेक मोठमोठे पूल बांधले आहेत. स्थापत्य शास्त्राची ती किमया आहे. पण त्यामुळे अनेक गावे, शहरे एकमेकांशी जोडली जातात आणि व्यापार, उदीम, वाहतूक पर्यटनातही वाढ होते. रामेश्वर या प्रसिद्ध ठिकाणी जाताना तर सागरात बांधलेला पूल आपल्याला अचंबित करतो.
हल्लीचा पाऊस केव्हा आणि कसा कोसळेल त्याचा अंदाज बांधणे अवघड झाले आहे. अशा कोसळणाऱ्या पावसाने जेव्हा नदीच्या पाण्याची पातळी वाढते तेव्हा या पुलांवरूनही अनेकदा पाणी वहायला लागते. काही ठिकाणी जुने, नादुरूस्त पूल कोसळतात. पूर परिस्थिती निर्माण होते आणि किती हानी होते ते आपण नुकतेच अनुभवले आहे.
नदीच्या दोनही तिरांना एकत्र आणण्याचे काम जसे “पूल’ करतो तसे आयुष्यातही काही व्यक्ती एकमेकांशी समांतरच चालतात. त्या व्यक्ती एकत्र येणे कठीण होते. त्या मागे अभिमान, कमीपणा न घेण्याची वृत्ती, अभिलाषा, स्वभावातील दोष, अकारण राग किंवा किंतू, दुसऱ्याला समजून न घेण्याची वृत्ती, लोभ अशी अनेक कारणे असू शकतात. पण अशा व्यक्तींनी जर “संवादाचे पूल’ बांधले तर काहीही अशक्य नाही.
“संवाद’ हा मनातील भावनांचा निचरा करतो. भले मग तो रागावून, भांडून झाला तरी एकदा का भावना बोलून झाल्या की मनुष्याला मोकळे वाटते. मनात कुढत, समांतर चालण्यापेक्षा “संवादाचे पूल’ बांधुयात. आणि गणिताच्या या मूलभूत संकल्पनेला आपल्या संवादाने छेद देऊ यात-एकत्र येण्यासाठी.
– आरती मोने