अशोक सुतार
सांगली जिल्ह्यातील विटा शहरापासून सुमारे आठ किलोमीटर अंतरावर निसर्गाच्या सान्निध्यात असलेल्या रेणावी या 5 हजार लोकसंख्येच्या गावात प्रसिद्ध रेवणसिद्ध मंदिर आहे. या मंदिराचे बांधकाम हेमाडपंथी पद्धतीचे असून रेवणसिद्ध म्हणजेच नवनाथ संप्रदायापैकी सातवे नाथ रेवणनाथ यांची जागृत समाधी येथे आहे. नवनारायणाच्या अवतांरांपैकी हा चमस नारायणाचा अवतार होय. रेवणनाथ हे दत्तात्रेयांचे शिष्य होय. गुरू दत्तात्रेयांनी त्यांना सिद्धी दिली.
रेणावी गावाचे वैशिष्ट्य म्हणजे सर्व जाती-धर्माचे लोक शाकाहारी आहेत. रेवणनाथ यांचे दर्शन घेण्यासाठी दर अमावास्येला महाराष्ट्रासहित कर्नाटक, आंध्र प्रदेश येथून सुमारे सव्वालाख भाविक येत असल्याचे मंदिरातील पुजारी सांगतात. रेवणसिद्ध मंदिराच्या सभोवताली सुमारे 40 फूट उंच दगडाची संरक्षक भिंत आहे. साधारणत: 100 फूट बाय 80 फूट एवढ्या जागेत मंदिर आहे. मंदिराच्या परिसरात रेवणसिद्धांचे आत्मलिंग, भव्य मूर्ती आहे. मंदिराच्या प्रवेशद्वारावर मोठी कमान आहे. पायऱ्या चढून मंदिर परिसरात प्रवेश होतो. बाजूला दीपमाळ आहे. सणांदिवशी व महाशिवरात्रीला दीपमाळ उजळली जाते.
श्री नवनाथ भक्तिसार या ग्रंथात लिहिले आहे की, सर्व नवनाथ 1788पर्यंत प्रकट रूपात होते. नंतर ते आपल्या स्थानी गुप्त होऊन राहिले. या ग्रंथातील 40व्या अध्यायात रेवणनाथांच्या स्थानाचा उल्लेख आढळतो. विट ग्रामी मानदेशात, तेथे राहिले रेवणनाथ, असे या ग्रंथात म्हटले आहे. नाथपंथ वा नाथ संप्रदाय हा शैव संप्रदायातील एक योगप्रधान संप्रदाय असून ह्याचा उगम (सुमारे 8व्या ते 12वे शतकात) आदिनाथ परमेश्वर शिव यांच्यापासून झाला, अशी समजूत आहे. रेवणनाथ यांचा प्रकट दिन सोहळा फाल्गुन शुद्ध त्रयोदशी दिवशी साधारणतः मार्च महिन्यात साजरा केला जातो. त्याच्या आदल्या दिवशी नाथांची पालखी शिखर शिंगणापूर येथील महादेवाचे दर्शन घेण्यासाठी जाते. दुसऱ्या दिवशी दुपारी रेवणनाथांच्या समाधीवर पुष्पार्पण केले जाते.
रेवणनाथाच्या जन्माची गोष्ट परिसरात सांगितली जाते. ब्रह्मदेवाच्या बिजापासून पूर्वी 88 सहस्र ऋषी उत्पन्न झाले; त्याच वेळी जे थोडेसे रेत पृथ्वीवर रेवानदीच्या तिरी पडले त्यात चमस नारायणाने संचार केला; तेव्हा पुतळा निर्माण झाला. ते मूल सूर्यासारखे तेजस्वी दिसू लागले. त्याच वेळी सहन सारुख या नावाचा कुणबी पाणी आणावयास नदीवर गेला होता. त्याने ते मूल रेतीत रडत पडलेले पाहिले. त्याने त्या मुलास उचलून घेतले व घरी नेले. रेवातीरी रेवेत (वाळूत) पुत्र मिळाला म्हणून त्या मुलाचे नाव रेवणनाथ असे ठेवले, तेच हे रेवणनाथ होय.
(क्रमश:)