करोना विषाणमुळे किरकोळ गुंतवणूकदारांच्या भावनांवर परिणाम झाला. 23 मार्च 2020 रोजी तर बीएसई सेन्सेक्स 25,981 अंकांपर्यंत गडगडला होता. अशा भयग्रस्त आणि अस्थिर भावनांमागेही काही कारणे होती. आर्थिक आणि वैयक्तिक कामकाज ठप्प झाल्याने उद्योग व व्यवसाय क्षेत्रही स्तब्ध झाले होते.
शेअरमधील गुंतवणूक ही वर्तमानातील नाही तर भविष्यातील बाबी विचारात घेऊन केली जाते. विषाणूमुळे आर्थिक कामकाज मंदावल्याने भविष्यातील उत्पन्न कमी होईल या अपेक्षेने तीव्र घसरण झाली होती. तथापि, बाजाराने त्वरित सुधारणा केली व भारतीय शेअर बाजार हा जगातील सर्वोत्कृष्ट कामगिरी करणारा बाजार ठरला. सेन्सेक्स आणि निफ्टी 50 ने संसर्ग आटोक्यात आल्यानंतर 70 टक्के सुधारण केली. सध्या हे दोन्ही निर्देशांक कोविड पूर्वस्थितीच्या पातळीवर आहेत. बाजाराला पुन्हा यशाच्या मार्गावर नेणाऱ्या काही प्रमुख ट्रेंड्सबद्दल माहती.
मध्यवर्ती बॅंकांमुळे भांडवल सुलभता : मार्च आणि एप्रिल महिन्यात मंदी आल्याने सरकार आणि मध्यवर्ती बॅंकांनी चलन व वित्तीय प्रोत्साहन पॅकेजेस जाहीर केले. अमेरिकेने वित्तीय प्रोत्साहनासाठी 2.7 लाख कोटी डॉलरची घोषणा केली. तर अमेरिकेची रिझर्व्ह बॅंक असलेल्या फेडरल रिझर्व्हने 3 लाख कोटी डॉलरची भांडवल सुलभता रोखे खरेदीद्वारे निर्माण केली. भारतीय रिझर्व्ह बॅंकेनेदेखील 2020 च्या दुसऱ्या व तिसऱ्या तिमाहीत व्याजदरात 1.15 टक्क्याची कपात केली. ओपन मार्केट ऑपरेशन, लॉंग टर्म रेपो ऑक्शन्स तसेच टार्गेटेड लॉंग टर्म रेपो ऑपरेशन्स यासारखे पारंपरिक उपायदेखील योजले.
एफआयआयचा दमदार पाठिंबा : भारतातील फॉरेन पोर्टफोलिओ इन्व्हेस्टमेंट (एफपीआय) ने मार्च महिन्यात 61,973 कोटी रुपयांची गुंतवणूक केली. मार्च महिन्यात सर्वाधिक विक्री झाल्यानंतर जागतिक भांडवल आणि आर्थिक स्थितीत सुधारणा झाल्याने शेअरबाजार निर्देशांकांत वाढ झाली. चालू आर्थिक वर्षात आतापर्यंतचा या परदेशी संस्थागत गुंतवणूकदारांनी 1,50,000 कोटी रुपयांपेक्षा जास्त गुंतवणूक केली आहे.
अनलॉक झाल्याने अर्थव्यवस्थेला चालना : साथीच्या सुरुवातीला बाजारात अस्थिरता होती. मात्र जागतिक पातळीवर आर्थिक कामकाज हळूहळू सुरू होत असल्याने विस्कळीत झालेल्या अर्थव्यवस्थेत प्रगती सुरू झाली. अमेरिका, जर्मनी आणि ब्रिटनसारख्या प्रमुख अर्थव्यवस्थांसह सप्टेंबर महिन्यात रिटेल विक्री कोविडपूर्व पातळीएवढी झाली.
सप्टेंबर महिन्यात देशांतर्गत अर्थव्यवस्थेतही सुधारणा होत गेली. ऑटो विक्री तसेच मॅन्युफॅक्चरिंग व सेवा क्षेत्राचे पीएमआय वाढू लागले आहेत. सप्टेंबरमधील मॅन्युॅफॅक्चरिंग क्षेत्राचा पीएमआय 56.8 होता तर ऑक्टोबर महिन्यात तो 58.9 इतका होता. 2008 च्या मध्यापासूनचा हा सर्वोच्च पातळीवर गेला. सेवा क्षेत्रातील पीएमआयदेखील सप्टेंबरमधील 49.8 वरून ऑक्टोबर महिन्यात तो 54.1 वर गेला. मार्चनंतर प्रथमच तो 50 च्या पुढे होता. यावरून सेवा क्षेत्रातही मजबूत सुधारणा दिसून येते.
देशांतर्गत संस्थागत गुंतवणूक : देशांतर्गत संस्थागत गुंतवणुकीनेही साथीच्या काळातही उत्कृष्ट कल अनुभवला. देशांतर्गत संस्थागत गुंतवणूक (डीआयआय) ऑक्टोबर व नोव्हेंबर महिन्यात 20,500 कोटी रुपये झाली.
गैर संस्थात्मक गुंतवणूकदार सक्रिय : शेअरबाजारात गैर संस्थात्मक गुंतवणूकदारांकडूनही (एनआयआय) प्रचंड गुंतवणूक झाली. ऑगस्ट 2009 नंतर ती सर्वाधिक दिसून आली. 2020 मधील एनआयआयचा वाटा 50 टक्के दिसून आला. मागील तीन महिन्यांत त्याच्या गुंतवणुकीत 68 टक्क्यांची वाढ झाली. एनआयआयने बाजारातील वाट्यात देशांतर्गत संस्थागत गुंतवणूक व विदेशी संस्थागत गुंतवणूकदारांनाही मागे टाकले. किरकोळ गुंतवणूकदार आणि शेअरबाजारासाठी ही चांगली बातमी आहे.
अमेरिकी अध्यक्षपदाच्या निवडणुकीनंतर नोव्हेंबरमध्येही निर्देशांकांत वाढ झाली. कारण आता अमेरिकेच्या दुसऱ्या प्रोत्साहन पॅकेजकडे सर्वांचे लक्ष होते. त्यातच, फायटर, मॉडर्ना आणि ऍस्ट्रा झेनेका या कंपन्यांनी कोविडविरोधात त्यांनी बनवलेली लस प्रभावी ठरत असल्याची बातमी दिली. 2020 या वर्षाच्या अखेरीस आरोग्य संस्थांकडून लसींना तातडीची मान्यता मिळेल आणि 2021 च्या पहिल्या तिमाहीत लसीचे वितरण सुरू होईल, अशी बाजाराला अपेक्षा आहे. मोठ्या प्रमाणात तरलता, कोविडच्या मंदीनंतर मजबूत आर्थिक सुधारणा यासह लसीची सकारात्मक बातमी यामुळे शेअरबाजारात वृद्धीचा आलेख दिसून येत आहे.
– ज्योती रॉय