समोर चंद्र दिसतो. त्याचे पृथ्वीपासून अंतर 3.83 लाख किलोमीटर आहे. हे अंतर अवघ्या चार दिवसांत पूर्ण होऊ शकते. किंवा एका आठवड्यात. कोणतेही अंतराळ यान थेट ग्रहावर का पाठवले जात नाही? पृथ्वीभोवती, चंद्राभोवती पुन्हा पुन्हा का फिरवतात याबाबत माहिती जाणून घेऊया..
नासा चार दिवस ते एका आठवड्यात चंद्रावर आपले यान पोहोचवते. इस्रो हे का करत नाही? इस्रोला चार दिवसांऐवजी 40-42 दिवस का लागतात. यामागे काही विशिष्ट कारण आहे का? याला दोन कारणे आहेत. सर्वप्रथम, पृथ्वीभोवती प्रदक्षिणा घालून अंतराळयान अवकाशात पाठवण्याची प्रक्रिया स्वस्त पडते.
इस्रो थेट चंद्रावर आपले यान पाठवू शकत नाही असे नाही. पण इस्रोचे प्रकल्प नासाच्या तुलनेत आर्थिकदृष्ट्या स्वस्त आहेत आणि उद्देशही पूर्ण होतो. इस्रोकडे नासासारखे मोठे आणि शक्तिशाली रॉकेट नाहीत. जे चांद्रयानला थेट चंद्राच्या थेट कक्षेत ठेवू शकते. अशी रॉकेट बनवण्यासाठी हजारो कोटी रुपये लागतील.
इस्रोचे ध्येय इतर जगाच्या तुलनेत किफायतशीर आहे –
2010 मध्ये चीनने चांगई-2 मोहीम चंद्रावर पाठवली होती. चार दिवसांत ते चंद्रावर पोहोचले. चंगई-3लाही पोहोचवले होते. सोव्हिएत युनियनची पहिली चंद्र मोहीम लुना-1 अवघ्या 36 तासांत चंद्राजवळ पोहोचली. अमेरिकेचे अपोलो-11 कमांड मॉड्युल कोलंबिया देखील तीन अंतराळवीरांसह चार दिवसांत पोहोचले.
या अवकाशयानांसाठी चीन, अमेरिका आणि सोव्हिएत युनियनने मोठ्या रॉकेटचा वापर केला होता. चीनने चांग झेंग 3C रॉकेटचा वापर केला. या मिशनसाठी 1026 कोटी रुपये खर्च आला होता. SpaceX च्या Falcon-9 रॉकेटची प्रक्षेपण किंमत 550 कोटी ते 1000 कोटींपर्यंत आहे. इस्रोच्या रॉकेटची प्रक्षेपण किंमत 150 ते 450 कोटी इतकी आहे.
अंतराळयानामध्ये मर्यादित प्रमाणात इंधन असते. ते दीर्घकाळ वापरावे लागते. म्हणूनच ते त्याला इतर कोणत्याही ग्रहावर थेट पाठवत नाहीत. कारण त्यात सर्व इंधन संपेल. मग तो आपले ध्येय पूर्ण करू शकणार नाही. त्यामुळे पृथ्वीभोवती फिरताना कमी इंधन वापरून यान पुढे सरकवले जाते.
रॉकेट पृथ्वीचा वेग आणि गुरुत्वाकर्षणाचा फायदा घेतो –
रॉकेटला दूर अंतराळात पाठवायचे असेल तर त्याला पृथ्वीचा वेग आणि गुरुत्वाकर्षणाचा फायदा मिळणे आवश्यक आहे. जेव्हा तुम्ही चालत्या बसमधून किंवा स्लो ट्रेनमधून उतरता, तेव्हा तुम्ही त्याच्या गतीच्या दिशेने उतरता. असे केल्याने, तुमची घसरण होण्याची शक्यता 50 टक्क्यांनी कमी होते. त्याचप्रमाणे, जर तुम्ही रॉकेट थेट अंतराळाच्या दिशेने पाठवले तर पृथ्वीची गुरुत्वाकर्षण शक्ती तुम्हाला अधिक वेगाने खेचेल.
पृथ्वीच्या दिशेने त्याच्या गतीशी समक्रमितपणे पृथ्वीभोवती प्रदक्षिणा केल्याने, गुरुत्वाकर्षण खेचणे कमी होते. अशा परिस्थितीत रॉकेट किंवा अंतराळयान पृथ्वीवर पडण्याचा धोका कमी होतो. पृथ्वी आपल्या अक्षावर ताशी 1600 किलोमीटर वेगाने फिरते. याचा फायदा रॉकेट किंवा स्पेसक्राफ्टला मिळतो. तो पृथ्वीभोवती प्रदक्षिणा घालतो आणि कक्षेत फिरत राहतो. म्हणजे त्याचा वर्ग बदलतो.
वर्ग बदलण्यास वेळ लागतो. त्यामुळे चांद्रयान-३ ला चंद्रावर पोहोचण्यासाठी 42 दिवसांचा कालावधी लागणार आहे. कारण चांद्रयान-3 ला पृथ्वीभोवती पाच फेऱ्या करायच्या आहेत. त्यानंतर लांब पल्ल्याच्या चंद्र संक्रमण कक्षामध्ये प्रवास करावा लागेल. यानंतर तो चंद्राभोवतीची कक्षा बदलेल. इस्रोने आतापर्यंत दोनदा चांद्रयान-३ ची कक्षा बदलली आहे. प्रथमच, ते 36,500 ते 41,603 हजार किलोमीटरवर पोहोचवले गेले. म्हणजे अपोजी बदलली. त्यानंतर दुसऱ्यांदा हे अंतर 173 किमीवरून 226 किमी करण्यात आले. ते म्हणजे पेरीजी.