सागर येवले
पुणे – फ्लॅटफॉर्मवर रेल्वे गाडी येताच “कुली…कुली’ असा दुमदुमणारा आवाज आता ओसरला आहे. प्रवाशांच्या बॅगांचे ओझे वाहणाऱ्या कुलींच्या जीवनातही तंत्रज्ञानाचा शिरकाव झाला आणि खांद्यावरील ओझे कमी झाले. मात्र, चिंतेच्या ओझ्याने कुलींचे खांदे वाकले आणि पोटाची खळगी कशी भरायची? असा प्रश्न त्यांच्यापुढे आहे.
‘कुली’ म्हटले, की अंगात लाल डगला आणि डोक्यावर पांढरी टोपी. हातात, डोक्यावर ओझे घेऊन गर्दीतून वाट काढत ट्रेनच्या डब्यापर्यंत किंवा स्टेशनबाहेर साहित्यासकट प्रवाशांचीही ने-आण करणाऱ्या कुलीचे त्यावेळी सुगीचे दिवस होते. मात्र, आजकाल बहुतांश प्रवाशांकडे ट्रॉली बॅग असते. तसेच स्थानकावर चढणे आणि उतरण्यासाठी सरकते जिने आहेत आणि पार्किंगपासून फ्लॅटफॉर्मपर्यंत ई-व्हेइकल असल्यामुळे कुलींची मागणी कमी झाली आहे. त्यामुळे या कष्टकऱ्यांच्या रोजीरोटीचा प्रश्न निर्माण झाला आहे.
प्रवाशांनो, तक्रार करता येते
रेल्वेने कुलींना दरपत्रक ठरवून दिले आहे. काही प्रवाशांना दराबाबत माहिती नसल्याने त्याचा गैरफायदा घेऊन अधिक भाडे आकारण्याचे प्रकार घडतात. याबाबत स्टेशन मास्तरांकडे किंवा 139 या टोल फ्री क्रमांकावर तक्रार करता येते. ती पुढे रेल्वेस्थानक संचालकांकडे पाठवली जाते. तथ्य आढळल्यास संबंधित कुलीचे काही दिवसांसाठी निलंबन केले जाते. जादा भाडे आकारणाऱ्या कुलीचे 15 दिवसांसाठी निलंबन केले जाऊ शकते.
पुणे रेल्वे स्टेशनवर पूर्वी अडीचशे ते तीनशे कुली होते. आज ही संख्या 162 आहे. तरीही निम्मा दिवस गेला तरी काम मिळत नाही. कधीतरी दिवसभरात 700 ते 800 रुपये मिळतात. त्यामुळे कुटुंब कसे चालवायचे, असा प्रश्न पडतो. – रोहिदास ढोरे, कुली, पुणे रेल्वे स्टेशन
ती व्यथा सांगू कुणाला…
फ्लॅटफॉर्मवर बसलेला कुली ट्रेन येताच सर्व डब्यांच्या बाहेर जात “कुली…कुली…मावशी घेऊ का बॅगा, साहेब घेऊन जातो बॅगा’ अशी विनंती करत होता. मात्र, प्रवाशांकडून नकार मिळताच निराश होऊन तो पुन्हा येऊन बसला. त्याच्याकडे विचारपूस केली असता, “दादा सकाळी आलोय, आता दुपारचे दोन वाजले तरी रुपया मिळालेली नाही. आज मुलीचा वाढदिवस आहे, घरी सगळे वाट पाहत असतील, पण खिशात दमडी नाही. घरी कसे जाऊ,’ असे म्हणत त्याचे डोळे भरून आले…