दैनिक प्रभातमधील “मुलांच्या हातात मोबाइल देताय सावधान’ ही बातमी वाचली. एका अल्पवयीन मुलीने तिच्यापेक्षा मोठ्या वयाच्या मुलाशी चॅटिंग करून स्वतःचा पॉर्न व्हिडिओ त्याला पाठवला. वडिलांना हे समजल्यानंतर ते मुळापासून हादरले. प्रभातमधीलच आणखी एक दुसरी बातमी आहे, “पुण्याच्या संस्कृतीला पोर्नोग्राफीचे ग्रहण’. यामध्ये पुणे जिल्ह्यातून लहान मुलांचे लैंगिक शोषण करणारे दररोज सहा ते सात व्हिडिओ इंटरनेटवर अपलोड होत आहेत. गेल्या दीड वर्षात असे साडेचार हजार व्हिडिओ अपलोड झाल्याचे केंद्र सरकारच्या गृह खात्याने पुणे पोलिसांना कळवले आहे. हे वाचून मन अस्वस्थ झाले. त्याअनुषंगाने…
करोनामुळे गेले वर्षभर मुलांचे ऑनलाइन शिक्षण चालू आहे आणि या निमित्ताने मुलांच्या हातात दिवसभर मोबाइल आहे. आपली मुले मोबाइलवर नक्की अभ्यासच करत आहेत की दुसरे काही चालू आहे हे बघण्याची गरज या बातमीतून अधोरेखित झाली आहे. आपल्या मुलांच्या बाबतीमध्ये असे काही घडू नये म्हणून खबरदारी घ्यायला हवी. एक सजग पालक म्हणून आई-वडिलांनी, घरातील आजी-आजोबा किंवा दादा-ताई अशा व्यक्तींनी अल्पवयीन मुलांच्या मोबाइलवरील वर्तनाकडे लक्ष ठेवणे अतिशय गरजेचे ठरत आहे. यासाठी मुळातच मोबाइलच्या सेटिंगमध्ये जाऊन पॅरेंटल प्रोटेक्शन ऑप्शन्स (रिीशपींरश्र िीींशलींळेप ेिींळेपी) मध्ये सेफसर्च ऑप्शन (ीरषश ीशरीलह ेिींळेप) निवडू शकता. तसेच चाइल्ड लॉक (लहळश्रव श्रेलज्ञ) ही ठेवता येईल. जेणेकरून मुले अशा आक्षेपार्ह साइटवर जाऊ शकणार नाहीत. दर वेळेला मुले मुद्दाम असे काही करतील असे नाही. तर अभ्यासासाठी काही संदर्भ शोधताना काही आक्षेपार्ह पॉपअप (िेर् िी ि)त्य्यिांना येऊ शकतात. उत्सुकतेपोटी ते उघडले जाऊ शकतात. म्हणूनच त्यांना फक्त सुयोग्य संदर्भ मिळतील आणि अशी आक्षेपार्ह माहिती त्यांच्यापर्यंत पोचणार नाही, असे पॉपअप त्यांना दिसणार नाहीत. अशी काळजी सेफ सर्च इंजीन डॉट कॉम (डरषश ीशरीलह एपसळपश.लो) घेते.
मुलांना अभ्यासासाठी स्वतंत्र मोबाइल दिला असेल तर त्यावर स्वतःचा एक ईमेल आयडी आणि नंतर मुलाचा एक ईमेल आयडी क्रिएट करता येईल. यूट्यूबसारख्या ऍपला पासवर्ड ठेवता येईल. त्यामुळे जेव्हा जेव्हा मुले काही आक्षेपार्ह सर्च करतील, एखादे ऍप डाऊनलोड करायचा प्रयत्न करतील त्यावेळेला प्रथम तो मेसेज पालकांच्या मेल आयडीवर येईल आणि या गोष्टीमुळे आपोआपच मुलांच्या इंटरनेटवरील स्वैर वर्तनाला पायबंद बसेल. मुळात माझा मुलगा किंवा मुलगी अजून खूप लहान आहे, तिच्या बाबतीत अशी काळजी घेणे अजून तरी गरजेचे नाही, अशा भ्रमात राहू नये. कारण अपघात घडण्यापूर्वीच स्वतःच्या बाजूने अपघात घडू नये याची काळजी घेणे जास्त गरजेचे आहे.
किशोरवयीन मुलांना भिन्नलिंगी व्यक्तीचे आकर्षण असते. त्यामुळे पालकांनी त्यांच्यावर लक्ष ठेवणे गरजेचे आहे. त्यांचे सोशल मीडियावरील मित्रमैत्रिणी कोण आहेत, हे जाणून घ्यायला हवे. अधूनमधून मुलांचे कॉम्प्युटर, लॅपटॉप, मोबाइल चेक करत राहणे, त्यांनी कुठल्या कुठल्या साइटला भेट दिली आहे हे बघणे, त्यांच्या दैनंदिन वर्तनात काही बदल घडले आहेत का, याकडे लक्ष पुरवणे हे देखील गरजेचे आहे. मुले पूर्णवेळ घरात आहेत म्हणजे ती पूर्णपणे सुरक्षित आहेत, असे नाही. तर ती या इंटरनेटच्या माध्यमातून देखील चुकीच्या व्यक्तीशी जोडली जाऊ शकतात. दर वेळेला ती व्यक्ती त्यांच्या वयाचीच असेल असे नाही. तर फेक अकाउंट क्रिएट करून काही प्रौढ व्यक्ती देखील मुलांना इंटरनेटवरून गैरवर्तन करण्यास प्रवृत्त करू शकतात. लहान मुलांशी संवाद साधून, त्यांना विश्वासात घेऊन मग त्यांच्याकडून अशा आक्षेपार्ह लैंगिक कृती करून त्याचे व्हिडिओ अपलोड करण्यास भाग पाडले जाऊ शकते.
यातील धोका त्या मुलांना वय लहान असल्यामुळे लक्षात येत नाही. पण याचे दुष्परिणाम त्यांना आयुष्यभर भोगावे लागू शकतात.
काही वेळेला असे चुकीचे वर्तन करायला सांगून, नंतर जर तो मुलगा किंवा मुलगी या गोष्टीला घाबरून नको म्हणत असेल, तर त्याला ही गोष्ट पालकांना सांगेल किंवा सोशल मीडियावर टाकून तुझी बदनामी करेल अशी धमकी देऊन ही गोष्ट सातत्याने करण्यास भाग पाडले जाते. कधीकधी तर पैशासाठी ब्लॅकमेलिंगसुद्धा केले जाते. घरातील काही वस्तू,पैसे गायब होत असतील तर त्यामागे हेसुद्धा कारण असू शकते. यातून मुलांच्या संपूर्ण व्यक्तिमत्त्वावर त्यांच्या जडण-घडणीवर अतिशय वाईट परिणाम होऊ शकतो. अतिसंताप, निराशा, निष्क्रियता अभ्यासाकडे दुर्लक्ष अशा विविध गोष्टींना सामोरे जावे लागू शकते. आपल्या घरातील मुलगा किंवा मुलगी या रूपात उमलणाऱ्या कळ्यांना आपणच जपायला हवे. तसेच असा काही गैरप्रकार घडला तरी पालकांना तो सांगितला तर ते आपल्याला समजून घेतील असा विश्वास प्रथम मुलांच्या मनात निर्माण करायला हवा. मुलांना समजून घेऊन त्यांचे वय लक्षात घेऊन, त्यांना कुठलीही शारीरिक शिक्षा न करता भक्कम मानसिक आधार देणे, प्रसंगी कायद्याची मदत मिळवून देणे आणि पुन्हा एकदा हसतेखेळते आयुष्य जगण्यास मदत करणे हे देखील पालकांनीच करायला हवे.
मुळात अशा गोष्टी घडू नयेत म्हणून खबरदारी घेणे जास्त आवश्यक आहे. सोशल मीडियाचा अतिवापर टाळणे हे आपण स्वतः देखील करायला हवे. कारण मुले आपले अनुकरण करत असतात. त्यासाठी मुलांशी सहजसुलभ संवाद साधायला हवा. त्यांच्या कलाने घेऊन, गोड बोलून त्यांना सोशल मीडियाच्या वापरातील हे धोके समजावून सांगायला हवेत. पालक म्हणून अधिक सजगपणे वावरण्याची वेळ आता आलेली आहे. त्यांच्यावर अमुक एक गोष्ट करू नको असे धाक दाखवून, जबरदस्ती करून सांगून उपयोग नाही. तर या मार्गातील धोके जर आपण त्यांना जवळ बसून नीट गोड शब्दांत समजावून सांगितले, तर मुले नक्कीच ऐकतील. सुयोग्य पद्धतीने मुलांना लैंगिक शिक्षण देणे, त्यांच्या मनातील शंकांचे समाधान करणे, यातून देखील उत्सुकतेपोटी मुले अशा अयोग्य मार्गाकडे वळणार नाहीत.
अगदी लहान वयापासून आपण जेव्हा मुलांच्या हातात मोबाइल देतो आणि तो किती छान हाताळतो असे इतरांना कौतुकाने सांगतो. तेव्हाच आपली पहिली चूक होत असते. मुलांना मोबाइलची सवय लावणे, काही वेळा त्यांनी जेवावे, अभ्यास करावा म्हणून मोबाइलवरील गेमचे आमिष दाखवणे किंवा स्वतः काही महत्त्वाच्या कामात गुंतले असेल, तर लहान मुलाने थोड्यावेळ आपल्याला त्रास देऊ नये म्हणून त्याला मोबाइल मध्ये, त्यातील गेम, व्हिडिओमध्ये गुंतवणे अशा चुका पालक म्हणून आपल्याही हातून घडत असतात. मुळातच आजची पिढी टेक्नोलॉजीच्या संदर्भात पालकांपेक्षा जास्त बुद्धिमान आहे.
काही काही घरात तर पालकांना मोबाइलचे ज्ञान कमी आणि लहान मुलांना जास्त असे दिसून येते. त्यामुळे मुलांच्या अगदी बालवयापासूनच त्यांच्या हातात किती वेळ मोबाइल द्यायचा, त्यांना त्याची किती सवय लावायची हे आपणच ठरवायला हवे. प्रत्यक्ष कृतीयुक्त शिक्षण, चित्र काढणे, रंगवणे, मातीकाम करणे, गोष्टी, कविता वाचणे, गाणी म्हणणे, मैदानी व बैठे खेळ खेळणे, दैनंदिन जीवनातील कामे शिकून घेणे अशा विविध गोष्टींकडे त्यांची वाढती ऊर्जा वळवली तर लहानपणापासूनच त्यांना त्या विषयाची गोडी लावली तर आपोआपच मुले मोबाइलमध्ये जास्त गुंतणार नाहीत. मुळात मुलांसाठी आपण आपला वेळ दिला तर लहानपणापासूनच त्यांच्याशी मैत्रीचे, संवादाचे असे नाते निर्माण करता येईल आणि मग मुलांच्या पौगंडावस्थेत त्यांना बाहेरील कोणी व्यक्ती मित्र म्हणून शोधण्याची गरजच भासणार नाही. काळजी घेऊयात, सुरक्षित राहूयात आणि आपल्या मुलांना देखील सुरक्षित ठेवूयात.
माधुरी विधाटे