बालमित्रांनो, आता शाळा सुरू होणार असल्यामुळे तुम्ही आनंदी झाला असाल. आता हसत खेळत अभ्यास करत विज्ञानातील गमतीजमती शाळेतही अनुवता येतील. खालील एक प्रयोग शाळेत करून बघा. मित्रमैत्रिणींसोबत हा प्रयोग करून नवीन माहिती मिळवा आणि शाळेचे वातावरण आनंदीमय करूया.
हा, निशिगंध! पांढरा, निळा आणि गुलाबी. हे असे वेगवेगळ्या रंगाचे निशिगंध आम्ही पहिल्यांदाच पाहतो आहेत. कुठून आणलेस? तुमच्याकडे रोप आहे का?’
सान्वीकडच्या फुलदाणीतील निशिगंध पाहून मुले अगदी खूश तर झाली होतीच पण वेगवेगळ्या रंगाची निशिगंधाची फुले पाहून आश्चर्यचकितही तेवढीच होती.
“ही तर माझ्या आईने केलेली जादू आहे. पांढऱ्या निशिगंधांना रंगीत केले तिने. आणि खूप सोपे आहे बरं का. निशिगंधाच्या काही काड्या रात्रभर निळ्या आणि लाल रंगाच्या पाण्यात ठेवल्या होत्या. सकाळपर्यंत फुले अशी छान गुलाबी आणि निळ्या रंगाची झाली.’
“एकदम भारी, मस्तच! आपण स्ट्रॉने ज्यूस ओढतो तसा या फुलांच्या देठांनी हे रंगीत पाणी ओढले आणि फुलांपर्यंत पोहचवले. गंमंत आहे ना!’ मिहीर विस्मयाने बोलला.
“या क्रियेला म्हणतात केशाकर्षण.’ सान्वीच्या आईचे हे बोलणे प्रणवला काही उमजले नाही.
“स्ट्रॉने ज्यूस पितो त्यावेळी त्या स्ट्रॉमधील हवा आपण तोंडाने खेचून घेत असतो. अन् मग स्ट्रॉमधील ती पोकळी ज्यूसने भरून काढली जाते.परंतु जर अत्यंत बारीक नळी म्हणजे कमीत कमी व्यासाची नळी घेतली तर मात्र त्या नळीत आपोआप ज्यूस जास्तीत जास्त उंचीपर्यंत चढेल. याला म्हणतात केशाकर्षण.’ प्रणवच्या चेहऱ्यावरचे प्रश्नचिन्ह बघून सान्वीच्या आईने अजून माहिती दिली.
“तुम्ही झाडांची मुळे पाहिली आहेत का कधी?’
“हो! बागकाम करताना पाहिली आहेत मी.’ बागप्रेमी मिहीरने प्रतिसाद दिला.
“एक जाड मूळ असते अन् त्याला बारीक बारीक छोटी मुळे असतात.’
“अच्छा! ह्या म्हणजे या बारीक मूळांमधून जमिनीतील पाणी आपोआप वर चढते.’
“हो प्रणव. बरोबर सांगितलेस हं तू.’
“काकू, या बाटलीतल्या सुतळीचे एक टोक या कुंडीत का खोचले आहेत?’ प्रणवचे लक्ष आता बाल्कनीतील कुंडीकडे गेले होते.
“इथेही केशाकर्षणाचा उपयोग केला आहे, झाडाला पाणी देण्यासाठी.’ काकूंनी सांगितले तशी सगळी मुले आता बाल्कनीत धावली होती.
“अरे हो! खरंच की. ही पण भारी आयडिया आहे.’
“केशाकर्षणाशी संबंधित आसपास पाहिलेले किमान एकेक उदाहरण तुम्ही प्रत्येकाने सांगा बरं,’ मुलांचे निरीक्षण करून झाल्यावर सान्वीच्या आईने चॅलेंज दिले.
प्रणव, सान्वी, तन्वी आणि मिहीर यांची चर्चा आता चांगलीच रंगली होती. एकमेकांचे मुद्दे खोडून काढणे, नवीन उदाहरणे शोधणे असे चालू झाले. आणि त्यांना चक्क सापडली की वेगवेगळी उदाहरणे. बघा हं त्यांनी कोणती उदाहरणे शोधली ती- माती पाणी धरून ठेवते, सुती कपडे घाम शोषून घेतात, समईतील वात तेल शोषून घेते, पावसाळ्यात लाकूड फुगते.
निरिक्षण, तर्कशुद्ध विचार करणे यामुळे या चौकडीने त्यांचे आव्हान पूर्ण केले बरं. बालमित्रांनो तुम्हालाही एक चॅलेंज आहे बरं का. फार काही अवघड नाही; पण आत्ता सांगितलेल्या विज्ञान तत्त्वाचा आणि फर्निचरला केले जाणाऱ्या पॉलिशचा काय संबंध आहे, हे शोधून काढा बरं.त्याशिवाय वाळू पाणी का धरून ठेवू शकत नाही किंवा सुतीशिवाय इतर कपडे घाम का शोषून घेऊ शकत नाहीत याचेही कारण शोधा बरं का?
शोधणार ना याचे उत्तर?
विशाखा गंधे