बाबा, आई कुठंय हो? आणि तुम्ही काय करताय सकाळी सकाळीच किचनमध्ये?’ बाळू सकाळी उठल्याबरोबर आईला शोधत किचनमध्ये आला आणि बाबांना तिथे पाहताच तो लगेच बोलता झाला. बाबा गडबडीतच होते. ते त्याला म्हणाले, “सांगतो, सांगतो. अरे सारं सांगतो. पण आज तुझी चित्रकलेची एलिमेंटरीची परीक्षा आहे ना? चल बरं, आधी पटपट आवरून घे.’ बाळूने डोळे चोळतच अख्खं घर पालथं घातलं, पण आईचा कुठे पत्ताच नव्हता.
शमीचीही नेमकी आजच वक्तृत्व स्पर्धा होती. “बाबा, सांग ना पटकन आई कुठंय?’ बाबा समजावण्याच्या सुरातच म्हणाले, “अरे, रात्री तुम्ही झोपेत होता ना. तेव्हा आईला अचानक ताप आला. तो वाढत वाढत एकशे दोनवर गेला. मग तिला अचानक थंडी वाजायला लागली. तिला एकदम अस्वस्थ वाटायला लागलं. म्हणून तिला रात्रीच मी दवाखान्यात नेलं. शेजारच्या राधाआज्जींना तुमच्या सोबतीला बोलावले होते. डॉक्टरांनी ऍडमिट केलेय अरे तुुुमच्या आईला. आता बरी आहे तिची तब्येत.
ताप उतरालाय तिचा. तुमचा रघूमामा आहेच आता तिच्याजवळ. त्यानंच मला घरी पाठवलंय. बरं चला पटापट आटपा आता. मला दवाखान्यात जायचंय सारं आवरून.’ बाबांचं बोलणं ऐकून तर शमीच्या, बाळूच्या गालावर अश्रूंच्या धाराच सुरू झाल्या. थांबेचना. आई हॉस्पिटलमध्ये आणि आपल्याला हे माहीतच नाही या गोष्टीचे बाळूला आणि शमीला खूप वाईट वाटले. त्यांनी मग कसलीही कुरकुर न करता निमूटपणे आपापली कामं पटपट आटपली. दोघांनाही बाबांनी चहा, ब्रेड नाष्ट्याला दिले. पण बाळू, शमीला आज चहा गोड लागेना. ब्रेड हा प्रकार तर दोघांनाही आवडत नव्हता. पण ब्रेड चहात बुुुुडवून कसाबसा त्यांनी गिळला.
आज बाळूला एलिमेंटरी परीक्षेला आणि शमीला वक्तृत्व स्पर्धेला जायची मुळीच इच्छा होईना. बाळू तसा बाबांना बोललाही. बाबा म्हणाले, “अरे तू तर आमचा चित्रकार. तूच नाही परीक्षेला गेलास तर तुझ्या आईचा हिरमोड होईल आणि आता तिची तब्बेत सुधारतेय. तिनेच मला सकाळी घराकडे येताना सांगितले, बाळूला एलिमेंटरी परीक्षेला आणि शमीला वक्तृत्व स्पर्धेला आठवणीने पाठवा. त्या दोघांची सर्व तयारी करून द्या. मी तिला कबूल केलेय आणि बाळू, शमी दवाखान्यात आजारी व्यक्तीला भेटण्याची वेळ संध्याकाळी चार ते सहा आहे, अरे तोपर्यंत तुझी परीक्षा आणि शमीची स्पर्धा संपतेय. आज तुमची खरी कसोटी आहे बाळांनो. बाळू, संध्याकाळी मी तुला आणि शमीला तुमच्या आईकडे भेटायला नक्की घेऊन जाईल. शमू, काळजी करू नकोस. बाळू चल मी तुला सोडतो परीक्षा केंद्रावर. रंगीत खडू, रंगांचा बॉक्स, ब्रश, पट्टी, पेन्सिल सगळं साहित्य आईने भरून ठेवलंय बॅगेत.
सगळं परत एकदा पाहून घे.’ बाळू बोलला, “बाबा तुम्ही जा आईकडे दवाखान्यात. आम्हा दोघांना एकच परीक्षा केंद्र आहे. आमची काळजी करू नका.’ बाबा ठीक आहे असं म्हणून पटकन घराबाहेर पडले. बाळू शमीला म्हणाला, “शमू, आज आई घरात नाही तर आईची खूप आठवण येतेय ना. आईशिवाय आपल्या घरचं आणि आपलं पान हलत नाही. आपल्याला प्रत्येक कामासाठी आई हवीच.’ शमी म्हणाली, “हो ना दादा, आपल्या दिवसाची सुरुवातच मुळी आईच्या हाकेने होते. आई हे हवंय. ते कुठंय? सारखं आपलं काही ना काही काम आईकडे असतंच. पण आई न कंटाळता, न थकता आपलं सारं काही आनंदाने करत असते.’ बाळू डोळ्यांतले पाणी लपविण्यासाठी, “आईने माझी बॅग कुठे ठेवलीय ती बघतो,’ असे म्हणून बसल्या जागेवरून तो उठला.
बाळू ठरल्याप्रमाणे वर्गमित्र गौतमबरोबर परीक्षा केंद्रावर गेला आणि शमीसुद्धा राधाआज्जीसोबत वक्तृत्व स्पर्धेच्या ठिकाणी गेली. घरीच बसून राहिलो तर आईला ते आवडणार नाही याच एका विचाराने ते दोघेही वागले. संध्याकाळी चार वाजता बाळू, शमी घरी आले पहातात तर काय आई हॉस्पिटलमधून घरी आली होती. डाक्टरांनी घरीच विश्रांती घ्या असं सांगून आईला डिस्चार्ज दिला होता. घरात आईला पाहून बाळू, शमी पुन्हा रडवेले झाले. आईला बिलगले. बाबा म्हणाले, “अरे आता ती बरी आहे. रडू नका बरं? बाळू कसा गेला तुला पेपर?’ बाळू डोळे पुसतच म्हणाला, “छान गेला. बाबा व्यक्तीचित्र काढण्यासाठी एक प्रश्न आला होता. मी सांगू कुणाचा चित्र काढलं? आईचं…’ बाळूचे बोल ऐकून आईचं काळीज सुपासारखं झालं. शमीने तर लगबगीने राधाआज्जीच्या हातातली बॅग घेतली आणि त्यातील ट्रॉफी आणि प्रमाणपत्र आईच्या हाती देत म्हणाली, “आई माझा वक्तृत्व स्पर्धेत पहिला क्रमांक आला. पण तो तुझ्यामुळेच बरं का?’ आईला, बाबांना आश्चर्य वाटलं.
बाबा म्हणालेच, “म्हणजे कसा काय?’ शमी म्हणाली, “अहो बाबा, आई आज सकाळी घरात नव्हती ना, तेव्हा आईची मला आणि बाळूला खूप आठवण आली. आई आमच्यासाठी किती कष्ट घेते हे सगळं पुन्हा एकदा डोळ्यासमोर आलं. आम्ही खूपवेळ आईबद्दलच बोलत होतो. मी स्पर्धेच्या ठिकाणी आल्यावर उत्स्फूर्त वक्तृत्वासाठी मला नेमका विषय काय मिळाला माहीत आहे?, “आई संपावर गेली तर…’ मग काय, आई मी तुझ्याबद्दल खूप बोलले. खूप टाळ्या मिळाल्या.’ आई बाबांना शमूचं खूप कौतुक वाटलं.
आईने त्यांना मायेने जवळ घेतले. एखाद्या पक्षिणीने आपल्या पिलांना पंखाखाली घ्यावे ना, अगदी तसे. बाबा आपल्या डोळ्यांच्या कॅमेऱ्यातून हे हृदयसंपन्न दृश्य टिपत होते.
एकनाथ आव्हाड