लंडनचा रॉयल अल्बर्ट हॉल. पाच हजारांपेक्षा जास्त प्रेक्षक. कुमार शानूचं गाणं… “दो दिल मिल रहे है मगर चुपके चुपके…’ मुखड्याच्या आधीचं म्युजिक वाजताच टाळ्यांचा कडकडाट सुरू झाला. कुमार शानूने पहिलाच सूर माइकवर उच्चारला आणि आख्खं सभागृह शहारलं. गाण संपता संपता पुन्हा टाळ्यांचा कडकडाट. पाच-दहा सेकंदांचा गॅप. पुन्हा दुसरं गाणं… असा तो कार्यक्रम सुरू होता.
समुद्रात एकामागून एक लाटा याव्यात तशा एका गाण्यानंतर दुसऱ्या गाण्याला प्रेक्षकांच्या टाळ्यांच्या लाटा उसळत होत्या आणि त्या प्रेमवर्षावात आख्खं सभागृह चिंब होत होतं. कुमार शानू नाइट्ससाठी मी गेलो होतो तेव्हाची आठवण. त्या बॅंडमध्ये मी सिंथेसायझर प्लेयर म्हणून गेलो होतो. कुमारजींनी मला त्यांचा आवडता बॅंड मास्टर म्हणून नेलं होतं. त्यातच माझंही नाव कुमार आणि मी असा गोरा… म्हणजे अल्बिनो. पण त्यांच्या साथीला मी सिंथेसायझरवर जे काही वाजवायचो त्याला ते आवर्जून दाद द्यायचे.
पण माझा हा प्रवास सुरू झाला तो बुलबुलपासून. आम्ही डहाणूत राहायचो त्या काळात बॅंजो पार्टी होत्या. बुलबुल, ढोल, कोंगो, ड्रम्स, रोटो, अशी वाद्य त्या पार्टीत असायची. मला बॅंजोचं आकर्षण. त्याआधी काही एक-दोन वर्ष एका मास्तरांकडे पेटी शिकलो होतो. पण त्यावेळी वय फारच लहान होतं. पण संगीताचा हा गुण आजोबांकडून आला. ते सनई वाजवायचे. असो.
तर मी तिथं तासन्तास बॅंजो ऐकत बसायचो. मधूनच बॅंजोवाल्याने ब्रेक घेतला की हळूच काहीतरी वाजवायची गंमत करायचो. तिथंच शिकलो. पुढं गाण्याचं शिक्षण घेतलं. रागदारी शिकून घेतली. तोवर संगीताचं मनात लावलेलं बीज चांगलं अंकुरलं होतं. त्याचा मोठा वृक्ष झाला होता. जी पोरं मला “गोरो आयलो’ म्हणून चिडवायची ती मी आलो की माझ्यापुढं बॅंजो सरकवायला लागली होती. एकतर रंगानं मी वेगळा न त्यात हातात संगीताची जादू… सगळी ओळखायला लागली. पण मला मुंबई शहर खुणावत होतं.
मुंबईत मी एका ख्रिश्चन माणसाकडं पियानोचं शास्त्रोक्त वादन शिकलो. मुंबईत अनेक संगीतकार, गायक, वादक यांना भेटलो. बहुतेकांनी मायेनं जवळ केलं. मग कार्यक्रम सुरू झाले. इला अरुण यांनी खूप संधी दिली. त्यानंतर कुमार शानू, विनोद राठोड, अभिजित, अल्का याज्ञिक, साधना सरगम, अन्नू मलिक, रवींद्र जैन… किती नावं घेऊ… या सगळ्यांनी अनेक राज्यात आणि परदेशातही संधी दिली. अगदी मारवाडी भजनगायक दीपकभाईंपासून कव्वालीच्या कार्यक्रमांपर्यंत आणि कीर्तनाच्या कार्यक्रमांपासून ते मराठीतल्या दिग्गजांसोबत कामाची संधी मिळाली.
श्रीधर फडके, सुरेश वाडकर, उत्तरा केळकर, अगदी आशाताईंच्या शोमध्ये संधी मिळाली तो तर कारकीर्दीचा सर्वोच्च क्षण होता. हो आणि कीर्तनावरून आठवलं. माझा भाऊ तबला वाजवायचा. आम्ही दोघं एकाच शाळेत शिकत होतो. शाळेजवळच एक गजानन महाराजांचं मंदिर होतं. तिथं साथीला हे बंधूच पाहिजेत, असा आग्रह तिथं येणारे कीर्तनकार धरायचे. हनुमान जयंतीचं कीर्तन शनिवारी सकाळी असायचं. त्या दिवशी आम्हा दोघांना घ्यायला मंदिराचे विश्वस्त यायचे. मग शाळेच्या गणवेशातच आम्ही तिथं जाऊन कीर्तनाला साथसंगत करायचो. असो.
रवींद्र जैन यांचे डोळे गेले होते. पण असं म्हणणं खरंच चूक आहे. त्यांना संगीताची जी दृष्टी होती ती वर्षानुवर्षे शिकलेल्या अनेकांकडे नव्हती. त्यांना सगळं एकदम परफेक्ट लागायचं. कुणी अगदीच हटके काही वाजवलं तरच ते भरभरून दाद द्यायचे. त्यांच्यासोबत वर्षानुवर्षे काम करणारे गायक-वादक त्यांची दाद कधी मिळेल, अशी प्रतीक्षा करायचे. ते खरंच “एक ग्रेट सोल’ होते. एकदा त्यांचा जाहीर कार्यक्रम सुरू होता. हॉलमध्ये प्रेक्षकांची तुडुंब गर्दी. त्यांचं कुठलंतरी फेमस गाणं होतं. सुरुवातीचा आलाप त्यांनी गायला आणि त्याला लागून मी सिंथेसायझरवर एक उत्स्फूर्त सुरावट वाजवली. माझ्या दिशेला मान वळवून त्यांनीही उत्स्फूर्तपणे “वाह’ म्हणून दाद दिली. स्टेजवरचे सगळे अचंबित झाले. माझं सगळं अंग शहारलं. तो शो संपल्यावर त्यांनी मला बोलावून घेतलं. माझी विचारपूस केली आणि आशीर्वाद दिले.
त्यावेळीही मला असाच माझा स्ट्रगल आठवला होता. त्याआधी सुमारे दहा वर्षांपूर्वीची गोष्ट. एका कार्यक्रमात ज्येष्ठ संगीतकार श्रीनिवास खळे उपस्थित होते. कार्यक्रम संपल्यावर त्यांना मनोगत व्यक्त करण्यासाठी स्टेजवर बोलावलं. त्यांनी आयोजकांचं कौतुक केलं. आणि म्हणाले, “एक गोष्ट आवर्जून सांगितली पाहिजे ती म्हणजे या कार्यक्रमात सिंथेसायजर जो काही वाजवलाय त्याला तोड नाही. ते वाजवणारा हा मुलगा खूप पुढे जाईल.’ त्या वयात तर स्ट्रगलच करत होतो. असं कोणी आपल्याबद्दल म्हणेल याची स्वप्नातही कल्पना केली नव्हती त्यामुळं छाती दोन इंच फुगल्यासारखं वाटलं होतं एवढंच आठवतंय.
तर असा माझा प्रवास डहाणू ते मुंबई, मुंबई ते डहाणू, तिथून देशातल्या अनेक शहरांमध्ये तिथून पंधरा देशातल्या अनेक सभागृहांमध्ये… मराठी ऑर्केस्ट्रापासून हिंदी बॅंड्सपर्यंत, मारवाडी भजनांपासून कव्वालीपर्यंत आणि स्वतंत्र ऑर्केस्ट्रा शोपासून टीव्हीच्या रिऍलिटी शोच्या बॅंड मास्टरपर्यंत असा सुरू होता. अनेक चढउतार येत होते. लोकं कौतुक करत होती. मोठ्या कलाकारांकडून पाठीवर थाप पडत होती. मी पुढे चालत होतो… फक्त सिंथेसायझर आणि संगीत… बस्स… पण…पण… हे सगळं आत्ता मला का आठवतंय? मी आता कुठे आहे? मला नेमकं काय झालंय? हे लाल दिवे कसले? मी कुठल्या पलंगावर आहे? ही हिरवी चादर का अंगावर घातलेय माझ्या? काहीच कळतं नाहीये… अरे कोणी आहे का? मला असं कोणी अंधारात का ओढून नेतंय? माझा आवाज कोणालाच ऐकू कसा येत नाहीये… आणि मला सोडून कुठे गेलेत सगळे… माझा सिंथेसायझर कुठेय… आणि रॉयल अल्बर्ट हॉल… आणि रवींद्र जैन… अरे हे काय होतंय मला… माझा एकेक अवयव विरघळत चाललाय असं का वाटतंय… हा मृत्यू तर नव्हे… छे छे संगीताला मृत्यू नसतो… आणि संगीताच्या क्षेत्रात रमणाऱ्यालाही नसतोच…
हो मला काहीतरी जाणवायला लागलंय… मला आता माझ्या बोटांवर सिंथेसायझरच्या बटणांचा स्पर्श जाणवतोय. रॉयल अल्बर्ट हॉलमधल्या गाण्यांचे स्वर हळूवारपणे माझ्या कानांना कुरवाळताहेत… मधूनच त्या टाळ्यांचा कडकडाट लाटांसारखा भासतोय. माझे डोळे बंद आहेत पण बाकीची चार इंद्रियं अजूनही संगीतातच बुडालेली आहेत. प्रेक्षकांच्या टाळ्यांचा निनाद आणि वन्स मोअर म्हणून दिलेली जोरदार हाळी, त्याची स्पंदनं माझ्या त्वचेच्या रंध्रांतून शिरतेय आत… खोल… माझ्या श्रवणयंत्रापर्यंत… माझा मेंदू लागलीच बोटांना त्या गाण्याची धून वाजवण्याचा आदेश देतोय आणि बोटं… पण माझी बोटं हलत नाहीयेत यार… काय होतंय हे मला नेमकं…
आत्ता कळतंय… शरीर संपलंय… पण शरीरापलीकडचं जे आहे ज्याचं संगीताशी अनादी नातं आहे ते अजून तसंच आहे. ते अनंत काळापर्यंत असंच राहील, याची शाश्वतीच आल्हाददायक आहे. प्रेक्षकांच्या टाळ्यांची ही स्पंदनं पसरताहेत हळूवार या खोलीभर… ती खोलीच्या बाहेरही जातील काही क्षणांत. अंगणातल्या पारिजातकाच्या फांद्यांवरही ती उमटतील तितकीच नाजूक आणि आर्द्र… जितकी ती त्या रॉयल अल्बर्ट हॉलमध्ये होती. प्राजक्ताच्या फुलांतून सुगंधी गाणं होऊन ती बाहेर पडतील. आता आकुंचित होत चाललेला हा जीवनाच्या क्षणांचा पसारा असा प्राजक्त बनून उधळत राहील आभाळभर… पिसारा बनून…
– बी. चंद्रदास