तसा पत्ते हा खेळ आजकाल कमीच झाला आहे. पूर्वी घराघरात पत्त्याचा कॅट असायचाच. पत्ते म्हणजे अगदी कौटुंबिक खेळ होता. लॅडीस, सात हाती, झब्बू, नॉट ऍट होम, बदाम सत्ती आणि सर्वात सोपा आणि लहानांचा आवडता भिकार सावकार… असे किती तरी खेळ खेळले जात. तसे ब्रिज, रमी आणि फ्लशसारखेही खेळ होते, पण ते घराबाहेर-क्लबात.
पत्त्याची जादू हा देखील करमणुकीचा एक उत्तम प्रकार होता. चार माणसांत बसल्यानंतर करमणूक म्हणून वेळ घालवायला पत्त्याची जादू हा एक हमखास मार्ग होता. काही जण त्यात अगदी “एक्स्पर्ट’ असत. बघता बघता समोरच्याला अगदी चकित करून टाकायची हातोटी त्यांच्यांत असायची. माझा एक भाऊही त्या कलेत मोठा पारंगत होता. हातचलाखी करण्यातही चलाख होता. दुसऱ्याच्या मनातला पत्ता ओळखण्यात तो मोठा चतुर होता.
पण आज मला सर्वात जास्त आठवते ती पत्त्याची जादू रस्त्यावर पाहिलेली. पूर्वी, म्हणजे आमच्या लहानपणी टीव्हीवगैरेचे नावही नव्हते. करमणुकीचे खेळ रस्त्यावर भरपूर चालत. डोंबाऱ्याचा खेळ चाले. माकडवाल्याचा खेळ चाले, कधीतरी गारूडी गर्दी जमवून आपला खेळ दाखवीत असे. अनेक प्रकारचे नाग, साप आणि सोबत एखादे मुंगूस घेऊन फिरणारा गारूडी बराच वेळ लोकांचे मनोरंजन करून गल्ला जमवत असे. मी गारुड्याचे इतके खेळ पाहिले, पण कधी साप आणि मुंगसाची लढाई मात्र पाहिली नाही. पण सर्रास प्रत्येक गारूडी साप मुंगसाची लढाई दाखवण्याचे गाजर लोकांना सुरुवातीस दाखवून त्यांना तास-अर्धा तास गुंतवून ठेवत असे आणि शेवटी लढाई न दाखवताच पैसे जमा करून खेळ बंद करत असे.
असाच एक खेळ पूर्वी जादूगार करून दाखवीत. तो खेळ आताही पाहायला मिळतो, पण त्याचे स्वरूप आणि स्टेज बदलले आहे. रस्त्यावरच्या जादूगाराच्या खेळात मी खूपदा पाहिले आहे, की जादूगार सुरुवातीलाच खिशातून पत्त्याचा कॅट काढून त्यातील एक पत्ता जमलेल्या गर्दीत उंचावरून भिरकावून देत असे. तो पाहायला सर्वांच्या माना वळल्या, की तो सांगे, पत्ता पाहू नका, शोधू नका. खेळ संपताना मी तो ह्याच्या खिशातून काढून दाखवीन आणि तो कोणाकडे तरी बोट दाखवीत असे. तो बिचारा खिशात हात घालून खरंच पत्ता आपल्या खिशात आहे की काय हे तपासत असे. पण पत्ता शेवटी, खेळ संपताना खिशात येईल असा खुलासा जादूगार करत असे.
लहानपणी इतक्या सगळ्या जादूच्या खेळात एकदाही तो पत्ता कोणाच्या खिशातून काढल्याचे मी कधी पाहिले नाही आणि खरं सांगायचं तर त्या पत्त्याची आठवण नंतर कधी तरी घरी गेल्यावर यायची. आताही असे प्रकार नेहमी चालताना दिसतात.
फक्त जादूगारांऐवजी मोठमोठे लोक-खास करून नेते मंडळी हे प्रयोग करतात. मात्र ते पत्त्यांऐवजी आश्वासने भिरकावतात. लोक विश्वासाने डोळे लावून बसतात. पण खेळ संपला तरी त्या आश्वासनांचे कोणी नाव घेत नाही. आठवणच काढत नाही. प्रयोग मात्र वारंवार चालूच राहतात. जादूगार बदलले तरी प्रेक्षक तेच आणि तसेच असतात.
विश्वास ठेवणारे, विश्वासाने वाट पाहणारे. त्रयाणाम धूर्तानाम नावाची एक गोष्ट होती, तीन लबाडांनी मिळून साध्याभोळ्या माणासाला लुबाडण्याची. रूपरंग बदलला तरी ती गोष्ट पण तशीच. आजही चालूच आहे. लहानपणीच्या गोष्टींना मोठा अर्थ असे, मात्र तो मोठे झाल्यावरच कळतो.
-अनुराधा पवार