बालमित्रांनो, तुम्ही रोज आरशात बघून केंस विंचरतात ना! त्या आरशात तुम्ही जसे आहात तसेच दिसतात. पण तुम्हाला हे ऐकून थोडी गंमत वाटेल की असेही आरसे आहेत ज्यात तुम्ही आहात त्यापेक्षा अधिक लठ्ठ दिसतात, उंच दिसतात, बारीक दिसतात. या आरशात स्वतःला असे विचित्र पाहून गंमत वाटते आणि तुम्ही हसू लागतात.
प्रणव, मिहीर, सान्वी, तेजस्वी ही चौकडी आज अगदी गहन चर्चेत मग्न होती हे निश्चित. त्यांच्यासमोरचे आइस्क्रीम चक्क वितळू लागले होते आणि त्याकडे त्यांचे लक्षच नव्हते. चर्चेचा विषय होता आरशाचे दुकान. त्यांच्या शाळेच्या वाटेवर एक आरशाचे दुकान होते. आज घरी येताना त्या दुकानासमोर मुलांची गर्दी पाहिली. उत्सुकतेमुळे ही चौकडीही तेथे गेली. इतरांचे बघून एकेका आरशासमोर जाऊन उभे राहिले आणि तेही इतरांच्या हसण्यात सामिल झाले. पण आता मात्र त्यांच्यासमोर प्रश्न होता तीन आरशांमध्ये त्यांच्या प्रतिमा वेगवेगळ्या कशा काय दिसत होत्या?
झालं होतं असं, त्या दुकानात तीन मोठे आरसे लावले होते. एकात नेहमीसारखी प्रतिमा दिसत होती. परंतु इतर दोन आरशांपैकी एकात लांब, बारीक माणूस दिसत होता तर दुसऱ्यात जाड, पसरट. खूप मजेशीर दिसत होते ते, त्यामुळे सगळ्यांनाच हसू येत होतं. आता मात्र असं कसं काय दिसतं, यावर या चौघांची गहन चर्चा चालली होती.
एकीकडे मिहीरने बनवलेले बहिर्गोल भिंग आठवत होते. तसेच नवीन चमच्याच्या आतील बाजूने पाहिल्यावर लांब, बारीक चेहरा दिसतो तर पाठच्या बाजूने पाहिल्यावर जाड, पसरट चेहरा दिसतो हेही आठवत होते. चमचा आकाराने गोलाकार, खोलगट असतो. म्हणजे अशा आकाराचा आणि आरशाचा काहीतरी संबंध असणार असे जाणवत होते. परंतु हे तीनही आरसे हाताला सपाट लागत होते, खोलगट किंवा फुगीर असे नव्हते. त्यामुळेच तर या सगळ्यांच्या मनात चांगलाच गोंधळ उडाला होता.
पण एकत्रित चर्चा केल्याने त्यांचं एवढं निश्चित एकमत झालं होते, ते आरसे बहिर्गोल व अंतर्गोल स्वरूपाचे असणार. शिवाय भिंगातून प्रकाश किरणांचे पारदर्शक माध्यमातून जाताना अपवर्तन होते असेच काहीसे पण तरीही काही वेगळे आरशाबाबतीत घडते आहे.
मनातल्या शंका घेऊन ही चौकडी प्रणवच्या आईकडे आली. आईने आधी मुलांचे त्यांच्या तर्कशुद्ध विचार करण्याचे, उत्तरे शोधण्याच्या धडपडीचे कौतुक केले. नंतर त्यांनी मुलांना, बाहेर उभ्या असलेल्या कारच्या आरशाचे निरिक्षण करून यायला सांगितले.
आरसा बघून आल्यावर मिहीर बोलला, “काकू, कारच्या आरशातून मागून येणारी गाडी जवळ आल्यावर लहान दिसते आणि दूर असताना दिसत नाही.’ “आई, अंतर्गोल भिंगातूनही वस्तू लहान दिसते. म्हणजे हा आरसा अंतर्गोल असेल ना?’ प्रणवने विचारले. “नाही, आरशाच्या बाबतीत उलटे घडते.
बहिर्गोल आरशातून वस्तूची प्रतिमा नेहमीच लहान दिसते. अंतर्गोल आरशाच्या बाबतीत मात्र वस्तू जवळ असेल तर ती मोठी दिसते आणि सपाट आरशातून म्हणजेच घरात वापरल्या जाणाऱ्या आरशातून दिसणारी प्रतिमा त्या वस्तू एवढीच असते.’
“हे गोलिय आरसे कसे तयार करत असतील बरं?’ सान्वीने शंका विचारली. “भिंगाप्रमाणेच गोलीय आरसेदेखील काचेच्या पोकळ गोलातून कापलेले भाग असतील, असा आम्ही मगाशी विचार करत होतो.’
“एकदम बरोबर सान्वी.’ “पण काकू, आरशाला मागच्या बाजूने काय लावलेले असते?’ तेजस्वीची शंका पुढे आली. “त्या गोलाकार भागाला आतून किंवा बाहेरून चकचकीत पदार्थ जसे चांदी, पारा लावलेला असतो. त्यामुळे प्रकाश किरण काचेवर पडून परत फिरतात. याला म्हणतात प्रकाशाचे परावर्तन.
समजलं ना सगळं तर आता हे पण शोधा अंतर्गोल आणि बहिर्गोल आरशाचा वापर कोण कुठे करत असतील ते.’ “दोनच दिवसांत सांगतो पण आता मात्र आम्ही खेळणार’, एकमुखाने असं बोलत चौकडी खेळायला पळाली.
विशाखा गंधे