प्रतिकूल परिस्थिती, जबाबदारीचे भान, वास्तवता ओळखल्यास माणूस संघर्षाच्या वाटेवर परिपक्व होत असतो. यातच उपक्रमशील शिक्षिका सुजाता पांडकर यांचे नाव अग्रकमाने येते. बारामतीतील नावाजलेली शिक्षण संस्था महाराष्ट्र एज्युकेशन सोसायटीचे (कै) गजाननराव भीवराव देशपांडे विद्यालयाचे कन्या विभागाच्या विज्ञान, गणिताच्या शिक्षिका सुजाता सतीश पांडकर यांनी शिक्षण क्षेत्रात नावीन्यता, प्रयोगशीलता जोपासली.
23 वर्षांत या प्रवासात माहेर, सासरच्या लोकांनी तोलामोलाची साथ दिल्यामुळे त्यांच्या उपजत बुद्धीमत्तेला वाव मिळाला. त्यांनी आतापर्यंत दोन हजार विद्यार्थी, विद्यार्थिनींना गुणवत्तापूर्ण शिक्षण दिले. माजी केंद्रीयमंत्री शरद पवार साहेब यांनीही पांडकर मॅडम यांच्या उपक्रमशीलतेचे कौतुक केले आहे. खास महिला दिनानिमित्त त्यांच्याशी साधलेला संवाद….
उपजत बुद्धीमत्ता, घरची परिस्थिती प्रतिकूल आणि वडिलांच्या वेतनावर पाच भावंडाचे शिक्षण, त्यांच्या नोकरीनिमित्त जिल्हा, परजिल्ह्यात स्थलांतर आदी वातावरणाशी जुळवून घेणारे वरूडे कुटुंबीय. हे कुटुंब मूळचे सांगली जिल्ह्यातील विटा शहरातील. सोन्याची नगरी म्हणून या शहराची ओळख. वडिल पोस्ट खात्यात पोस्ट मास्तरची नोकरी असल्याने त्यांच्या बदलीच्या ठिकाणी सुजाता पांडकर यांना शिक्षण घ्यावे लागत होते. दोन भाऊ आणि तीन बहिणी असे भावंडाचे गोकुळ होते. सणवारानिमित्त विटा शहरात जाण्यापुरतेच त्यांचा संपर्क होता. सातारा जिल्ह्यात सुजाता पांडकर यांचे शिक्षण पहिली ते दुसरीपर्यंत झाले. त्यानंतर तारगाव येथे बदली झाली. त्यानंतर सुजाता पांडकर यांचे शिक्षण तिथे दुसरी ते पाचवीपर्यंत झाले.
सहा महिन्यांत पुन्हा बदली झाली. त्यावेळी सातवीचे शिक्षण म्हसवडला झाले. त्यानंतर खटाव (मायणी) त आठवी ते नववीपर्यंतचे शिक्षण झाले. बदलीनिमित्त कायम शिक्षणांतील खंडितपणा येत असल्याने वडिलांनी दहावीचे शिक्षण सुजाता पांडकर यांच्या आजोळी घेण्याचा निर्णय घेतला. त्यावेळी त्यांचा दहावीच्या परीक्षेत तारळी केंद्रात प्रथम क्रमांक आला होता. 78.79 टक्के गुण मिळवून त्यांनी उपजत बुद्धीमत्तेची चुणूक दाखविली होती. दहावीत विशेष प्राविण्य मिळविले. यावेळी त्यांची आत्या आणि राजकीय वारसा असलेल्या कुसूम गुणगे यांच्याकडे पुढील शिक्षणाची दिशा ठरविण्यासाठी सल्ला घेतला. त्यावेळी आत्यांनी सुजाता मॅडम यांचे गुण पाहून त्यांना कॉमर्स शाखेसाठी प्रवेश घेण्याचा सल्ला दिला. त्यानंतर सुजाता मॅडम यांच्या वडिलांनी स्वामी विवेकानंद शिक्षण संस्थेच्या महाविद्यालयात प्रवेश घेण्यासाठी गेले असता त्यांना तेथील प्राध्यापकांनी त्यांचे मार्क्स पाहून त्यांना विज्ञान शाखेत प्रवेश घेण्याचा सल्ला दिला. त्यांनी विज्ञान शाखेत प्रवेश घेतला.
दहिवडी येथील महात्मा गांधी महाविद्यालयात अकरावी आणि बारावीचे शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर एफ. वाय आणि एस. वायमध्ये त्यांना गणित विषय घ्यायचा होता. त्यावेळी त्यांना हा विषय ठेवता आला नाही. मात्र, टी. वाय. बीएसस्सीमध्ये फिजिक्सची नवीन बॅच सुरू झाली होती. त्यावेळी दहा विद्यार्थी- विद्यार्थिनींची बॅच तयार करण्यात आली होती. तेथील प्राध्यापकांनी सुजाता मॅडम यांना फिजिक्ससाठी प्रवेश दिला. तेथून त्यांचा प्रवास विज्ञान शाखेचा परीघ भौतिकशास्त्रात पूर्ण झाला.
मोठा कुटुंबकबिला असल्याने सुजाता मॅडम यांच्या वडिलांनी मोठ्या जिद्दीने मुलांना शिक्षण दिले होते. त्यांचे 1989 मध्ये बीएसस्सीचे शिक्षण पूर्ण झाल्यानंतर त्यांच्या कुटुंबापुढे आर्थिक प्रश्न आवासून उभा राहिला होता. त्यावेळी त्यांना बी. एडचे शिक्षण पूर्ण करायचे होते. विट्यात त्यांना प्रवेश घ्यायचा होता. मात्र, बी.एड. शिक्षणशास्त्र महाविद्यालयात त्यांना डोनेशन द्यावे लागणार होते. मात्र, त्यावेळी त्यांच्या वडिलांना इतर भावंडाचे शिक्षण पूर्ण करायचे होते. त्यामुळे वडिलांना इच्छा असताना सुजाता यांना पुढील शिक्षण देता आले नाही.
बी. एडच्या शिक्षणासाठी लागणाऱ्या खर्चात तुझा विवाह करता येईल, हा विचार व्यक्त करून सुजाता यांच्या शिक्षणाला पूर्णविराम मिळाला. मात्र, त्यांनी घरची परिस्थिती माहिती असल्याने त्यावेळच्या स्थितीशी जुळवून घेतले.
1991 मध्ये सुजाता यांचा विवाह बारामती शहरातील सतीश पांडकर यांच्याशी झाला. सासरची मायेची माणसं त्यांना लाभली. पती सतीश पांडकर हे प्रतिकूल परिस्थितीची जाणीव असल्याने त्यांचा खडतर प्रवास झाला होता. सासरकडील सासू, सासरे, चुलत सासरे यांनी सूनेला लेकीसारखी मायेची सावली दिली. त्यांच्या प्रोत्साहन आणि सहकार्यामुळे मला ऊर्जा मिळाल्याचे त्यांनी अभिमानाने सांगितले.
विवाहानंतर दोन मुलांचे संगोपन आणि संसारगाड्यात रमल्यामुळे त्यांच्या शिक्षणात खंड पडला होता. हा खंड तब्बल आठ वर्षांचा होता. या कालखंडात त्यांनी कुटुंबाची जबाबदारी लिलया पेलली. तसेच पती सतीश पांडकर यांना तोलामालाची साथ दिली.
पती सतीश पांडकर यांनी प्रतिकूल परिस्थितीत शिक्षण घेत नोकरी सुरू केली. त्यावेळी पत्नी आणि कुटुंबत्सल कुटुंबाची भूमिका त्यांनी यशस्वी निभावली. एक संमजसपणा आणि परिपक्वता अशी देणगी त्यांना उपजतच लाभली होती. त्यांच्या संसारवेलीवर दोन फुले उमलली होती. सुजाता मॅडम यांनी माळेगाव येथील महाविद्यालयातून बी.एडचे शिक्षण पूर्ण केले. त्यामुळे त्यांच्या थांबलेल्या शिक्षणातील अडसर दूर झाला होता. त्यावेळी त्यांचे सासरे घनशाम पांडकर यांनी त्यांना पाठिंबा देत प्रोत्साहित केले. त्यांनी बी. एडचे शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर नोकरी करण्याचा निर्णय घेतला. त्यावेळी त्यांना तीन विद्यालयांतून नोकरीचे कॉल आले होते. मात्र, त्यांनी बारामती शहर आणि पुण्यातच नोकरी करण्याचा निर्णय घेतला. शासन निर्णयामुळे थोडा कालावधी पुढे गेला होता. मात्र, त्यानंतर 1999 मध्ये त्यांना महाराष्ट्र एज्युकेशन सोसायटीच्या शिक्षण संस्थेत पुण्यात नोकरी मिळाली.
पुण्यात नोकरी करताना त्यांची धावपळ होत होती. त्यावेळी त्यांच्या सासू लिलावती यांची मदत झाली. एक मनमिळावू सासू त्यांच्या प्रगतीला हातभार लावणाऱ्या ठरल्या. सासरच्या लोकांचे पाठबळ हे त्यांच्या आयुष्यात माईलस्टोन ठरले. नोकरीनंतर त्यांनी पुण्यातून बारामती असा धकाधकीचा प्रवास केला. या कालावधीत पती सतीश पांडकर यांना साथ दिली. त्यावेळी पतीच्या मदतीसाठी एक अर्धांगिणी या नात्याने त्या धावून जात होत्या. पतीच्या व्यवसायासाठी प्रसंगी कर्ज काढून ऊर्जितावस्थेला हातभार लावला. एक गृहिणी आणि पतीच्या खांद्याला खांदा लावून त्यांनी कुटुंबाचा गाडा यशस्वीपणे हाकला आहे.पती सतीश पांडकर हे प्रारंभी ऑडिटचे काम करीत होते. त्यानंतर त्यात खंड पडल्याने त्यांनी नोकरी केली.
ऑडिटचे काम करण्याचा निर्णय घेतला. त्यावेळी सुजाता मॅडम यांनी लाखमोलाची साथ दिली. त्यांचे पती सतीश पांडकर हे सतीश जी. पांडकर असोसिएटसचे मॅनेजिंग डायरेक्टर आहेत. सुजाता आणि सतीश पांडकर यांचा 31 वर्षांच्या संसारात अनेक चढ- उतार पाहिले. मात्र, त्यांनी धैर्याने, जिद्दीने परिस्थितीवर मात केली. यातून मार्ग काढत खडतर प्रवासासाठी महामार्ग बनविला आहे. सुजाता पांडकर यांचा संघर्षमय जीवनपट हा सर्व महिलांसाठी आदर्शवत आहे. महिलादिनानिमित्त सुजाता पांडकर यांच्या शिक्षण कार्याला शुभेच्छा…
संकलन
प्रमोद ठोंबरे, (बारामती तालुका प्रतिनिधी).
उपक्रमशील प्रयोग
सुजाता पांडकर यांनी शिक्षण क्षेत्रात 23 वर्षे अध्यापनाचे काम केले. या कालावधीत त्यांनी उपक्रम आणि प्रयोगशीलता, नावीन्यपूर्ण उपक्रम राबविण्यावर भर दिला. विद्यार्थी हा केंद्रबिंदू मानून त्यांनी गुणवत्तावाढीवर भर दिला. त्यामुळे विद्यार्थ्यांचा दर्जा सुधारला. त्यासाठी त्यांनी कसोशीने प्रयत्न केला. यात शिक्षणाची गोडी विद्यार्थ्यांमध्ये रूजविण्यासाठी शालेय कालावधीचा विचार केला नाही. अध्यापन करताना त्यांना त्यांच्या शाळेतील सहकारी शिक्षिका, शिक्षक, मुख्याध्यापकांनी सहकार्य केल्याने त्यांचा आलेख उत्तरोत्तर बहरत गेला. हा ज्ञानमंदिरातील यज्ञकुंड त्यांनी तेवत ठेवला आहे. आतापर्यंतच्या वाटचालीत त्यांच्या संस्कार आणि दर्जेदार ज्ञानार्जनावर त्यांचे विद्यार्थी- विद्यार्थिनींनी उच्च पदावर कार्यरत आहेत.
परिपूर्णतेला ज्ञानाची जोड
सुजाता पांडकर यांनी गेल्या 23 वर्षांत अध्यापनाचे काम करताना त्यांनी नावीन्यता आणि दर्जा, गुणवत्तेशी कधी तडजोड केली नाही. यातून त्यांची ज्ञानलालसा ठळकपणे दिसून येत आहे. विद्यार्थी हा केंद्रीत असल्याने त्यांच्या कौशल्याचा फायदा त्यांनी विद्यार्थ्यांसाठी केला आहे. शिक्षणात निपुणता असतानाही त्यांनी 2016 मध्ये डिप्लोमा स्कूल मॅनेजमेंट हा कोर्स पूर्ण केला आहे. यातून त्यांची शिक्षणाप्रती आस्था दिसून येत आहे.
भगवद्गीतेच्या स्पर्धेसाठी योगदान
सुजाता पांडकर यांनी शाळाबाह्य उपक्रम राबविले आहेत. व्यसनमुक्ती, संस्कारक्षम पिढी घडावी, त्यांच्यावर अध्यात्मिकता वाढवावी, यासाठी त्यांनी भगवद्गीता स्पर्धेसाठी योगदान दिले. बारामती शहरातील सुमारे 150 विद्यार्थी- विद्यार्थिनींनी सहभाग घेतला. 2018- 2019 मध्ये तत्कालीन मुख्याध्यापक विजय सोनवणे यांनी परवानगी दिल्याने हा उपक्रम राबवून यशस्वी केला. याचे श्रेय त्यांनी शाळेला दिले. श्रीक्षेत्र जाळीचा देव आखिल पंचकृष्ण परिषदेमार्फत ही स्पर्धा घेण्यात आली. विद्यार्थ्यांची नोंदणी, पुस्तक वाचन करून या स्पर्धा घेण्यात आल्या. त्यांनी स्पर्धेत माध्यम म्हणून काम केले आहे. यातून त्यांची समाजाप्रती सेवा आणि भक्तीभाव अधोरेखित होत आहे.
गणित, विज्ञानाची शतकी टक्केवारी
सुजाता पांडकर यांनी आठवी ते दहावीपर्यंतच्या विद्यार्थ्यांना गणित, विज्ञानाचे अध्यापन दिले. यात प्रत्येक विद्यार्थी परिपूर्ण कसा होईल, याकडे कटाक्षाने लक्ष दिले. गुणवत्तेवर लक्ष देताना त्यांनी विषयात कच्चे असणाऱ्यासाठी जादा तास घेतले. शाळेची वेळ सोडून त्यांनी विद्यार्थी- विद्यार्थिनींना घरी बोलावून त्यांचे जादा तास घेतले. यामुळे ही मुले दहावीत चांगल्या मार्कानी उत्तीर्ण झाली. शिक्षणाच्या प्रवाहाबाहेरील मुले शिक्षणाच्या प्रवाहात टिकवून ठेवण्याचे हे श्रेय पांडकर या शाळा व्यवस्थापनाला देतात. त्यांनी 2016 मध्ये डिप्लोमा स्कूल मॅनेजमेंट हा कोर्स पूर्ण केला आहे. यातून त्यांची शिक्षणाप्रती आस्था दिसून येत आहे.
सासर, माहेरची परिपूर्ण साथ
पती सतीश घनश्याम पांडकर, आई पुष्पा कृष्णाजी वरुडे, वडील कृष्णाजी रामचंद्र वरुडे, भाऊ अभिमन्यू वरुडे, मेडिकल असोसिएशन महाराष्ट्र राज्य उपाध्यक्ष भाऊ अमोल वरुडे, बहिण उज्ज्वला मिलिंद मेहत्रे, सासूबाई लीलावती घनश्याम पांडकर, सासरे (स्व) घनश्याम आबुराव पांडकर, चुलत सासरे धन्यकुमार बापूराव पांडकर, अशोक बापूराव पांडकर यांच्या मदतीमुळे त्यांनी कुटुंबाला ऊर्जा आणि स्फूर्ती दिली आहे. पांडकर यांना त्यांच्या मैत्रिणी चारुलता ब्राह्मणकर, रोहिणी गायकवाड, सविता सनगर, मंगल हेगडे, मोहिनी देशपांडे, श्रद्धाराणी मोहिते, अंजली कोकरे, मेधा चिंदे आदींनी वाटचालीत साथ दिली आहे.
पांडकर कुटुंबीयाला उच्च शिक्षणाची परंपरा
सुजाता पांडकर यांची दोन्ही मुली या उच्च शिक्षित आहेत. त्यांची मोठी मुलगी श्रुती या सिव्हिल इंजिनिअरिंग आहेत. त्यांचे पती हे योगेश तांबे अभियंता आहेत. त्यांचे पती माळेगाव कॉलेजमध्ये अध्यापनाचे करीत असून ते पीएचडी करीत आहेत. त्यांची स्ट्रक्चरल डिझायनर कन्सलटन्सी आहे. धाकटी मुलगी श्रद्धा ही मेकॅनिकल इंजिनिअरिंग आहे. त्यांचे पती सौरभ मुटकुळे हे स्पर्धा परीक्षेची तयारी करीत आहेत. लवकरच ते ध्येयापर्यंत पोहोचतील, असा आशावाद यावेळी सुजाता व सतीश पांडकर यांनी व्यक्त केला. मुलगा अर्थव हा सीएची आर्टीकलशिप करीत आहे. आई- वडिल, आजी, आजोबांच्या संस्काराची शिदोरी कुटुंबाला लाभली आहे. त्यामुळे कुटुंबाला उच्च शिक्षणाची किनार लाभली आहे.
माहेरकडून सुसंस्कृत, सामाजिक कार्याची जोड
सुजाता पांडकर यांचे माहेर हे सांगली जिल्ह्यातील विट्याचे आहेत. या कुटुंबाला त्यांचे वडिल यांनी संस्काराची आणि सामाजिकतेची जोड दिली आहे. दोन भावांनी वडिलांनी दिलेल्या संस्कारावर मार्गक्रमण करीत आहेत. अभिमन्यू वरूडे आणि अमोल वरूडे हे दोघे भाऊ व्यावसायिकता जोपासत आहे. अमोल वरूडे हे महाराष्ट्र मेडिकल असोसिएशनचे राज्य उपाध्यक्ष आहेत. तसेच ते कडेगाव (जि, सांगली) पाणी परिषदेचे प्रणेते आहेत. सामाजिक कार्यात त्यांचा हिरारीने सहभाग आहे. अमोल वरूडे हे मेडिकल चालवित आहेत. एक बहिणी उच्चशिक्षित असून त्यांचे माळेगाव येथे मेडिकल आहे.
ऊर्जा देणारे सासरचे पाठबळ
आजी, आजोबा, आई- वडिलांच्या छायेत त्यांची मुले- मुली संस्कारक्षम झाली. त्यांना उच्च शिक्षण दिले. सध्या सुजाता यांची मुलगी उच्चशिक्षित आहे. श्रुती आणि श्रद्धा या दोन मुली, मुलगा अथर्व यांना प्रतिकूल परिस्थितीत शिक्षण देताना जबाबदारीचे भान दिले. त्यामुळे त्यांची मुले ही उच्चशिक्षित झाली. सासू, सासरे, चुलत सासरे यांनी सुजाता मॅडम यांच्या शिक्षणाला दिशा दिली. याचा सार्थ अभिमान त्यांना नेहमीच आहे.
शालेय स्टाफची साथ
सुजाता पांडकर यांना माहेर आणि सासरकडून जसे प्रोत्साहन मिळाले. त्याप्रमाणे त्यांना शाळेचे सहकार्य मिळाले. त्यांच्या सहकारी शिक्षिका, शिक्षकांनी पाठिंबा दिला. त्यामुळे त्यांना नावीन्यपूर्ण उपक्रम राबविता आल्याने त्यांनी आवर्जून सांगितले. मुख्याध्यापक उमेद सय्यद, कन्या दुपारी विभागाचे पर्यवेक्षक राजाराम गावडे, उपमुख्याध्यापक धनजंय मेळकुंदे, चंदू गवळी, पर्यवेक्षक शेखर जाधव सर आणि शाळा व्यवस्थापन समिती, पदाधिकाऱ्यांकडून नेहमीच सहकार्य केले आहे. त्यामुळे त्यांच्या 23 वर्षांच्या अध्यापनात त्यांना योगदान देता आले आहे.
विविध स्पर्धेतील यशोप्राप्ती
सुजाता पांडकर यांनी विद्यार्थ्यांना परिपूर्ण करण्यासाठी पहिल्यापासून कटाक्षाने लक्ष दिले. त्यांच्यातील उपजत कलागुणांना वाव देण्यासाठी त्यांनी मुलांना प्रोत्साहन दिले. 2007 मध्ये विज्ञान भारती पुणे यांच्या वतीने निबंध स्पर्धा भरविण्यात आली होती. या स्पर्धेत त्यांनी चमकदार कामगिरी केली. 2010- 2011 मध्ये विज्ञान जैववैविधता कृषी प्रदर्शनात तिसरा क्रमांक पटकाविला. 2005 मध्ये सामाजिक ज्ञान परीक्षा प्रमाणपत्र मिळविले. कृषी आणि विज्ञान प्रदर्शनात त्यांनी सहभाग घेतला. त्यावेळी माजी केंद्रीय मंत्री शरद पवार यांनी त्यांच्या प्रकल्पाला भेट देऊन पाहणी करीत त्यांचे कौतुक केले होते. 2015 मध्ये विज्ञान कथा लेखन स्पर्धेत व्दितीय क्रमांक मिळविला आहे.