मी दादूमिया (डॉ. दामोदर विष्णु नेने) यांचा पुणे/मुंबई इथला दूत म्हणून काम करीत होतो. मी बडोद्यात इंजिनियरिंग शिकत असताना लेखन करीत होतो आणि डॉक्टरसाहेब प्रॅक्टिस करता करता लेखन करीत होते. लेखनाच्या समान धाग्यानं आमचा स्नेह जुळला आणि मी सुटीसाठी पुण्याला जाताना डॉक्टरांची मुंबईची कामं आणि पुण्याला आल्यावर पुण्यातील कामं करू लागलो. कामं म्हणजे निरोप पोचवणे, कागदपत्रं किंवा क्वचित एखादी फाईल आणि बऱ्याचदा (बहुधा मुलाखतीसाठी) आवाजाची कॅसेट यांची देवाण-घेवाण या प्रकारची असत. पण या माझ्या दूतगिरीमुळे मला मोठ्या लोकांची भेट घेता येत असे आणि त्यांच्याशी वार्तालापही करता येत असे. डॉक्टरांचं काम करताना मला त्यामुळे खूप समाधान मिळत होतं. डॉक्टर जरी मुख्यत्वेकरून राजकीय लिखाण करीत असले तरी त्यांचा इतर विषयांचा व्यासंगही मोठा आहे. मोठमोठ्या कलाकारांशी त्यांचा स्नेह होता आणि त्यांच्याबरोबर ते विचारांचं आदान-प्रदान नियमितपणे करीत असत.
एकदा सुटीसाठी पुण्याला जात असताना डॉक्टरांनी माझ्यावर जगद्विख्यात चित्रकार नारायण श्रीधर तथा एन. एस. बेंद्रे यांची गाठ घेऊन कॅसेट किंवा तत्सम काहीतरी त्यांच्यापर्यंत पोचविण्याची कामगिरी सोपवली. ते वर्ष बहुधा 1967 किंवा 68 असावं. बेंद्रेसाहेब 66 सालापर्यंत बडोद्यामधील फाइन आर्टस् फॅकल्टीचे डीन असल्यामुळे त्यांचा आणि दादूमियांचा स्नेह चांगलाच दृढ होता. बेंद्रे मुंबईतील बांद्रा येथील सुप्रसिद्ध कलानगर इथं राहत होते. त्यांचा तिथं बंगला होता. मी बांद्रा स्टेशनला लोकलमधून उतरून चालतच कलानगरला गेलो. डॉक्टरांनी जरी व्यवस्थित पत्ता दिला होता तरी थोडीफार शोधाशोध करावी लागली. मला आठवतं की तेव्हा कलानगरमध्ये फारशी रहदारी नव्हती. मला एक गृहस्थ समोरून येताना दिसले. बऱ्यापैकी उंच असलेल्या या गृहस्थांनी पांढरा लांबलचक कुर्ता आणि धोतर किंवा पायजमा परिधान केला होता. मी त्यांना नम्रपणे एन. एस. बेंद्रे यांचा बंगला कुठं आहे अशी पृच्छा केली. कुठलाही भाव चेहऱ्यावर न दाखवता त्यांनी मला त्या बंगल्यापर्यंत कसं जायचं ते सांगितलं. आभार मानून मी त्यांनी सांगितलेल्या दिशेनं बंगल्यापर्यंत पोचलो.
मुख्य दरवाज्यापाशी असलेल्या बेलचं बटन दाबून मी काही क्षण प्रतीक्षा केली. दार उघडलं आणि एक सावळी, अतिशय साध्या वेषातली आणि काहीशी कृश स्त्री माझ्या पुढ्यात उभी राहिली. काय काम आहे असं त्यांनी विचारल्यावर मी बेंद्रे साहेबांना भेटायचंय असं सांगितलं. मला त्यांनी बसायला सांगितलं आणि त्या आत गेल्या. आतून एक पाण्याचा ग्लास आणि एका ग्लासमधून थंडगार कोका-कोला घेऊन त्या आल्या. माझी त्यांनी आपुलकीनं चौकशीही केली.
काही वेळानं मुख्य दरवाजातून एक व्यक्ती आत आली. मी आश्चर्यचकित होऊन काही क्षण अवाक् झालो. मला बंगल्याचा रस्ता दाखविणारी व्यक्तीच खुद्द चित्रकार बेंद्रे होते. मी जरी दिग्ङ्मूढ होऊन वेड्यासारखा त्यांच्याकडे पाहतच राहिलो होतो तरी त्यांच्या चेहऱ्यावर कुठलाही भाव नव्हता. काही काळ ते माझ्याकडे किंवा कुणाकडेही न पाहता एका वेगळ्याच दिशेला नजर लावून बसले होते. मग त्या कृश स्त्रीनं म्हटलं, अहो ते डॉ. नेन्यांकडून आले आहेत. बघा त्यांनी काय आणलंय ते.
मी त्यांच्याकडे दादूमियांकडून आणलेलं पुडकं स्वाधीन केलं. त्यांनी ते बाजूला ठेवलं आणि मग माझ्याकडे पाहत त्यांनी माझी चौकशी केली. डॉक्टरसाहेबांबद्दलही विचारलं. काही वेळानं ते भानावर आल्यासारखे दिसू लागले आणि भरभरून बोलू लागले. नंतर त्यांनी मला बंगल्याच्या तळघरसदृश दालनात नेऊन तिथं ठेवलेली त्यांची अनेक चित्रं दाखवली आणि त्या चित्रांबद्दल तपशीलवार माहितीही दिली. तो एक अद्भुत खजिनाच होता म्हणा ना. बेंद्रे यांची एकाहून एक अशी सरस आणि अप्रतिम चित्रं मला पाहायला मिळाली. त्यातील काही चित्रं तर त्यांनी कुणालाही दाखवली नव्हती असं मला त्या कृश स्त्रीनं मी निघालो तेव्हा सांगितलं.
ती कृश साध्या पांढऱ्या साडीतील स्त्री म्हणजे चित्रकार बेंद्रे यांची पत्नी होती. नंतर मला असं कळलं की एकदा बेंद्रे खूप आजारी असताना एका परिचारिकेनं त्यांची अहोरात्र सेवा करून त्यांना आजारातून बाहेर काढलं. जिनं जणू दुसरं जीवनच त्यांना बहाल केलं त्या परिचारिकेशीच बेंद्रे विवाहबद्ध झाले. माझी या अवलिया आणि कलंदर चित्रकाराबरोबर अशी भेट झाली की जी मी कधीही विसरू शकत नाही. मी त्यांच्या बंगल्यावरून निघालो खरा पण त्यांच्या विलक्षण रेखाटनानं मंडित असलेल्या चित्रांचा नजराणा मनात साठवूनच!
श्रीनिवास शारंगपाणी