“रशियाची दादागिरी सुरू असली, तरी शस्त्र खाली ठेवणार नाही, शेवटच्या श्वासापर्यंत देशाच्या रक्षणासाठी लढू’
युक्रेनची राजधानी किव्ह या शहरानंतर दुसरे सर्वात मोठे शहर असलेल्या खारकीव शहरावर रशियाने भीषण हल्ला चढवला आहे. रशियन फौजांनी स्फोट घडवून तेथील गॅस पाइपलाइन उद्ध्वस्त केली असून, त्यामुळे भयंकर परिस्थिती निर्माण झाली आहे. धुराचे लोटच्या लोट शहरात उसळले आहेत आणि त्यामुळे हजारो लोकांना श्वास घेणे मुश्किल झाले आहे. युद्धाची तीव्रता वाढली, तर युक्रेनमधील 40 लाख लोक शेजारी देशांमध्ये निर्वासित म्हणून स्थलांतर करू शकतात. एकट्या पोलंडमध्ये एक लाख निर्वासित दाखल झाले असून, मोल्दोव्हा आणि अन्य शेजारी देशांमध्ये हजारो युक्रेनियन्स दाखल झाले आहेत.
आंतरराष्ट्रीय दहशतवादी ओसामा बिन लादेन याने अमेरिकेच्या वर्ल्ड ट्रेड सेंटरवर विमानांद्वारे भीषण हल्ला चढवला होता. तर आता रशियाचे अध्यक्ष व्लादिमिर पुतीन यांनी अनेक अनेक इमारतींवर क्षेपणास्त्रांद्वारे हल्ले घडवले आहेत. त्यामुळे दोनशे युक्रेनियन्स मरण पावले असून, ही संख्या यापेक्षा भरपूर जास्त असणार. शेकडो घरे जमीनदोस्त झाली आहेत, रस्ते उखडले गेले आहेत आणि बाहेर देशांतून शिकायला आलेल्या विद्यार्थ्यांवर आफत ओढवली आहे.
एखाद्या दहशतवाद्याप्रमाणेच पुतीन यांचे हे कृत्य असून, संयुक्त राष्ट्रे किंवा यूनो या संदर्भात काहीही करू शकत नाही, हे दुर्दैव आहे. युक्रेनचे अध्यक्ष झेलेन्स्की यांनी यूनोमध्ये आम्हाला राजकीय पाठिंबा द्या, अशी विनंती पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांना फोन करून केली होती. परंतु यूनोच्या सुरक्षा परिषदेत शुक्रवारी मांडलेल्या अमेरिकेच्या ठरावावरील मतदानाच्या वेळी भारत तटस्थ राहिला. आपण आपले हितसंबंध सुरक्षित ठेवलेच पहिजेत. या ठरावावर रशियाने नकाराधिकार वापरला, तर चीन आणि संयुक्त अरब अमिरातीदेखील मतदानाच्या वेळी तटस्थ राहिले. रशियाची दादागिरी सुरू असली, तरी शस्त्र खाली ठेवणार नाही, शेवटच्या श्वासापर्यंत देशाच्या रक्षणासाठी लढू, असा निर्धार झेलेन्स्की यांनी व्यक्त केला असून, तो कौतुकास्पद मानावा लागेल.
अफगाणिस्तानवर हल्ला चढवून तालिबान्यांनी त्या देशावर जवळपास कब्जा मिळवण्याच्या आधीच, देशाचे अध्यक्ष अशरफ घनी यांनी पलायन केले होते. अफगाण लष्कराने तालिबान्यांसमोर अक्षरशः नांगी टाकली होती. त्या तुलनेत युक्रेनचे अध्यक्ष, लष्कर आणि सामान्य जनतेची जिद्द वाखाणण्यासारखी आहे. युक्रेन सरकारने अगोदरपासूनच सर्वसामान्य जनतेला बंदुका चालवण्याचे आणि मोलोटोव्ह कॉकटेल किंवा पेट्रोल बॉंब बनवण्याचे प्रशिक्षण दिले आहे. त्याचा आता प्रत्यक्ष उपयोग केला जात आहे. युक्रेन सरकार उलथवून शांततेच्या वाटाघाटी करण्याचे आवाहन पुतीन यांनी युक्रेनच्या लष्कराला केले आहे.
एक प्रकारे, झेलेन्स्की यांच्याविरुद्ध उठाव करण्याचीच ही चिथावणी आहे. परंतु झेलेन्स्की हे स्वतः लष्करी जवानांसमवेत व्यूहरचना करत आहेत. तसेच युक्रेनच्या सैन्याने पश्चिम युक्रेनमधील लिव्ह प्रदेशात रशियन हल्ला परतवून लावल्याचा दावा तेथील महापौरांनी केला आहे. किव्ह, खारकीव आणि खेरसन ही तिन्ही शहरे आपल्या ताब्यात ठेवण्यासाठी युक्रेनियन सैन्य शर्थीचे प्रयत्न करत आहे. एखाद्या बलाढ्य राष्ट्रापुढे छोट्या देशाने याप्रकारे सामना केल्याचे उदाहरण अपवादानेच आढळते.
शीतयुद्धाच्या समाप्तीनंतर, सोव्हिएत युनियन विस्कटला. त्यानंतर पूर्व युरोपातील जे देश सोव्हिएत युनियनचे अंकित होते, ते त्याच्या छायेतून बाहेर पडून नाटोच्या (नॉर्थ अटलांटिक ट्रीटी ऑर्गनायझेशन) जवळ जाऊ लागले. रशियाची कोंडी करण्यासाठी नाटोचा पूर्व युरोपातही विस्तार झाला. जवळपास चौदा पूर्व युरोपीय देश गेल्या 25 वर्षांत नाटोत सामील झाले. रशियाला घेरण्यासाठी युक्रेनलाही नाटोत घेण्याचे प्रयत्न जोरात सुरू होते.
यापूर्वी पोलंड, एस्टोनिया, लॅटव्हिया व लिथुआनिआ हे देश नाटोत सहभागी झाले, तेव्हा रशियाने नाक मुरडले होते. 1949 साली नाटोची स्थापना झाली. तर त्याला टक्कर देण्यासाठी सोव्हिएत युनियनने 1955 साली वॉर्सा करार केला. वॉर्सा ही पोलंडची राजधानी असून, त्यामुळे सोव्हिएत युनियनच्या विघटनानंतर पोलंड जेव्हा नाटोत गेला, तेव्हा रशियाला राग आलाच होता. तर सोव्हिएत युनियनमध्ये फूट पडण्यापूर्वीच एस्टोनिया, लॅटव्हिया व लिथुआनिआ हे सोव्हिएत युनियनबाहेर पडले होते. आता युक्रेनही नाटोत सामील झाल्यास, नाटोची सीमाच आपल्याला सर्व बाजूंनी भिडेल आणि आपल्या सुरक्षेला धोका पोहोचेल, ही रशियाची भावना आहे.
सध्या युक्रेन हा नाटोचा भागीदार देश आहे. यानंतरच्या टप्प्यात त्याला सदस्य देश म्हणून सहभागी व्हायचे आहे. तसे झाल्यास, आपल्याला नाटोचे संरक्षण मिळेल, असे युक्रेनला वाटते. यापूर्वी क्रिमियावर रशियाने ताबा मिळवला असून, उद्या तो आपलाही घास घेऊ शकतो, अशी भीती युक्रेनला वाटणे स्वाभाविक आहे. इराक, अफगाणिस्तान, सीरिया येथील युद्धांमुळे हजारो लोकांचा मृत्यू झाला. काही कोटींत लोक निर्वासित झाले. जागतिक अर्थव्यवस्था बाधित झाल्या आणि आंतरराष्ट्रीय दहशतवादही वाढला. हा सर्व ताजा आणि रक्तरंजित इतिहास असूनदेखील त्यापासून कोणताही धडा घेण्यास रशिया तयार नाही.
पुतीन हे एकाधिकारशाहीवादी असून, आपल्या विरोधकांचे शिरकाण करण्याबद्दल कुप्रसिद्ध आहेत. तरीदेखील आज रशियात युद्धाला विरोध मोठ्या प्रमाणात होत असून, हजारो लोक निर्भयपणे तुरुंगवास पत्करत आहेत. रशियाचा जगद्विख्यात बुद्धिबळपटू गॅरी कॅस्पिरॉव्ह याने युक्रेनवरील हल्ल्याचा व पुतीन यांचा रास्तपणे धिक्कार केला आहे. तो रशियाबाहेर स्थायिक असून, मायदेशात असता, तर त्याची काही खैर नव्हती.
एकेकाळी रशियात प्रचंड संपत्ती कमावणारे अमेरिकन गुंतवणूकदार बिल ब्राउडर यांनी पाच वर्षांपूर्वी पुतीन यांच्याकडे 15 लाख कोटी रुपयांची संपत्ती असल्याची माहिती अमेरिकन संसदेला दिली होती. पुतीन यांच्या जवळ असलेल्या अनेक उद्योगपतींकडे हजारो कोटी रुपयांची संपत्ती आहे. पनामा पेपर्स आणि पॅंडोरा पेपर्समधूनही या माहितीस दुजोरा मिळतो. क्रेम्लिनच्या अधिकृत माहितीनुसार, पुतीन यांचे वार्षिक उत्पन्न दीड लाख कोटी रुपये आहे.
पुतीन आपला ब्लॅकमनी पाश्चात्त्य देशांमध्ये ठेवतात, असे ब्राउडर यांनी आपल्या साक्षीत सांगितले होते. ही सर्व संपत्ती जप्त करण्याचे पाऊल अमेरिका व यूनो उचलू शकल्यास, पुतीन यांना दणका बसेल. पुतीनशाहीला वेसण घालण्याचीच आवश्यकता आहे.
हेमंत देसाई