नुकतीच मोरोक्कोमधील भूकंपाची बातमी पाहिली आणि त्या भूकंपाइतकंच मनही हादरून गेलं. गेल्या जूनच्या शेवटच्या आठवड्यात मी मोरोक्कोला भेट दिली होती आणि प्रवासाच्या अखेरच्या काही दिवसांत ज्या माराक्केश या शहरात आम्ही काही दिवस राहिलो होतो, त्याच शहराला भूकंपाचा जबरदस्त हादरा बसला. भूकंपाचा केंद्रबिंदू माराक्केश शहराजवळ होता, त्यामुळे शहराची मोठी हानी झाली.
मोरोक्को हा मुस्लीमबहुल देश खरोखरीच विलक्षण आहे. तिथले लोक खूप प्रेमळ आहेत आणि गरीब असले तरी मनमिळावू आहेत. इजिप्तसारख्या इतर अरब देशांप्रमाणे इथेही भारतीयांबद्दल कमालीची आस्था, प्रेम आणि औत्सुक्य आढळलं. तरीही हा अरब देश काहीसा वेगळा आहे. भारताबद्दल बॉलीवूडखेरीज फारशी माहिती इथल्या लोकांना नाही. गरिबी आणि मागासलेपणा इथे जागोजागी दिसतो. भाषेबद्दल बोलाल तर मोरोक्कन अरेबिकशिवाय काही सुशिक्षित लोकांना फ्रेंचही येतं, पण इंग्लिश फारच कमी लोकांना समजतं.
मोरोक्कोत राजेशाही पद्धतीनं राज्यकारभार चालतो. 1956मध्ये मोरोक्कोला फ्रान्सपासून स्वातंत्र्य मिळालं. लोकशाही मार्गानं देशात संसद आणि मंत्रिमंडळ प्रस्थापित केलं जातं; पण अंतिम अंमल राजाचाच असतो. इस्लामिक देश असला तरी इथे बरंचसं स्वातंत्र्य आहे. खरं तर हा नावालाच इस्लामी देश आहे. सर्व धर्माचे-म्हणजे मुस्लीम, ख्रिस्ती आणि यहुदी इथे खरोखरीच गुण्यागोविंदानं राहतात. वास्तविक गेल्या अनेक दशकांत मोरोक्कोत वांशिक किंवा धार्मिक दंगली झालेल्या नाहीत. नाही म्हणायला दहा-बारा वर्षांपूर्वी काही दंगली झाल्या; पण त्या अधिक लोकाधिकार मिळवण्याकरता झाल्या.
मोरोक्कोच्या संविधानाप्रमाणे राजे सहावे महंमद हे निधर्मी राजप्रमुखही आहेत आणि धार्मिक प्रमुखही आहेत. इतर इस्लामिक देशांमध्ये ज्याप्रमाणे मोकळेपणाचा अभाव जाणवतो तसं या देशामध्ये अजिबात होत नाही.
आम्ही स्पेनमधून बोटीनं मोरोक्कोतील टॅंजिअर्स गेलो तेव्हा पासपोर्ट आणि व्हिसा चेकिंगमध्ये बोटीवरच्या चेंगट अधिकाऱ्यांनी खूप वेळ घालवला. पण मोरोक्कन नागरिकांचं प्रेम आणि आदरातिथ्य यांनी आम्ही भारावून गेलो. अधिकारीवर्ग विशेष प्रशिक्षित नसावा असं वाटलं. टॅंजिअर्स इथे भूमध्य समुद्र आणि अटलांटिक महासागर यांचा संगम म्हणजे अतिशय अद्भुत असा नजाराच आहे.
बराचसा वैराण असलेला मोरोक्को आता संत्री, ऑलिव्ह अशा फळांचं उत्पादन घेतो. रस्त्याच्या दुतर्फा शुष्क असा प्रदेश दिसत असला, तरी मधूनमधून फळबागा डोकावत होत्या. ठिबक सिंचनाचा वापर होत असावा. मोरोक्को हा आता सुधारणांच्या मार्गावर असल्यामुळे रस्ते, लोहमार्ग आणि इतर दळणवळणाच्या सुविधा खूप चांगल्या झाल्या आहेत. सुविधांच्या बाबतीत अलीकडे मोरोक्कोनं आफ्रिकेत बराच वरचा नंबर पटकावलेला आहे.
मोरोक्को मागासलेला आहे याचं कारण म्हणजे गरिबी आणि शिक्षणाचा अभाव. मोरोक्को फॉस्फेट खनिजाच्या बाबतीत जगात सर्वात समृद्ध आहे. जगातील 70 टक्के फॉस्फेटचा साठा एकट्या मोरोक्कोत असूनही तो उद्योगात मागे आहे. मात्र शिल्प, स्थापत्य, संगीत, नाटक आणि सिनेमा या सर्व कलाक्षेत्रात मोरोक्को सगळ्या अरब देशांत अग्रभागी आहे.
या इस्लामिक देशातील निधर्मी वातावरण एका मजेशीर प्रसंगानं मला दिसून आलं. हसन द्वितीय ही कॅसाब्लॅंका येथील मशीद ही जगातल्या विशाल मशिदींपैकी एक आहे. सुंदर स्थापत्यकौशल्याचा ही मशीद एक नमुना आहे. विस्तीर्ण आवार असलेली आणि प्रचंड दालनं असलेली ही मशीद आधुनिक सुविधांनी युक्त आहे. मशिदीच्या टॉवरवर मला निमुळत्या टोकावर तीन लहान होत गेलेले गोलक दिसले. गाइडला विचारताच त्यानं जे उत्तर दिलं ते डोळे उघडणारं होतं. तो म्हणाला, जगातल्या इतर मशिदींपेक्षा हे वेगळं चिन्ह आहे. तीन गोळे म्हणजे मुस्लीम, ख्रिस्ती आणि यहुदी तिन्ही समुदाय गुण्यागोविंदानं इथे राहतात त्याचं प्रतीक आहे!
मोरोक्कोत स्त्रियांवर बरेच निर्बंध नाहीत. शिक्षणाच्या अभावामुळे कायद्यानं जरी स्वातंत्र्य दिलं असलं तरी परंपरांचा प्रभाव इथे दिसतो. माराक्केश आणि इतरत्र असलेल्या भारतीय हॉटेल/रेस्टॉरंट्सच्या भारतीय मालकांना कोणत्याही समस्या नाहीत. यावरून तिथल्या सामाजिक परिस्थितीची कल्पना येते.
– श्रीनिवास शारंगपाणी