काबूल – अफगाणिस्तानात सर्वसत्ताधीश कुणीच नाही. अगदी तालिबानही नाही. आगामी काळात देशाच्या विविध भागात प्रभाव ठेवू शकतील अशा 10 युद्धखोर, गुन्हेगार, माफिया, जिहादी, दहशतवादी यांच्याविषयी. यातील बहुतेकजण हमीद करझाई यांच्या सरकारमध्ये शक्तीशाली प्रादेशिक नेते म्हणून होते. नंतरचे अफगाणिस्तानचे अध्यक्ष अश्रफ घनी यांच्या कारकिर्दीत हे नेते बाजूला पडले होते.
1) मोहम्मद अट्टा नूर – वय 57 वर्षे – 2004 ते 18 पर्यंत बाल्ख प्रांताचा गर्व्हनर होता. केंद्र शहर – मझार-ई-शरीफ, मूळ – ताजिक वंशाचा, प्रभाव क्षेत्र – बाल्ख आणि अफगाणिस्तानचा उत्तर भाग. सध्या तो उझबेकिस्तानात पळून गेलेला आहे. अफगाणिस्तानमधील सरकार पाडण्याचा मोठा कट असल्याचे ट्विट करून त्याने परत येण्याची शपथ घेतली आहे. सत्ताकारणातील दलाल अशी त्याची ओळख आहे.
त्याचे तालिबानशी शत्रुत्व आहे पण अफगाणिस्तान आणि तालिबान यांच्यात मॉस्को येथे झालेल्या शांतता चर्चेत तो सहभागी झाला होता. 2020 मध्ये त्याने भारताचे परराष्ट्र मंत्री जयशंकर यांची भेट घेऊन अफगाणिस्तानात भारताने आणखी मोठी भूमिका बजावावी अशी अपेक्षा व्यक्त केली होती. 2018 मध्ये त्याने अश्रफ घनी यांच्यावर टीका केली होती म्हणून त्याला गव्हर्नरपदावरून काढून टाकण्यात आले होते.
भारताने त्याच्या प्रांतात वैद्यकीय मदत, अन्य पाठबळ आणि घरे बांधण्यासाठी 1990 मध्ये मदत केली होती. मझार-ई शरीफमधील भारतीय दूतावासावर 2016 मध्ये हल्ला झाला तेव्हा त्याने भारतीय दूतावासातील अधिकाऱ्यांना वाचवण्यासाठी एम-फोर ही स्निपर रायफल हातात घेतली होती.
2) अब्दुल रशीद दोस्तम – वय 67 – मूळ- उझबेक, प्रभाव क्षेत्र – बाल्खमधील काही भाग, फरिब आणि समांगण, उत्तर अफगाणिस्तान, सध्या उझबेकिस्तानमध्ये पळून गेला आहे. परत पंजशिर भागात परतल्याची अफवा. अमेरिकेच्या सीआयएकडून पैसा मिळतो, अफूची तस्करी, गुन्हेगारी कारवायांमध्ये सहभाग, कधीही खटला चालला नाही. किंगमेकर, दलबदलू आणि मध्यस्थ म्हणून ओळख आहे.
तुर्कस्तानचे अध्यक्ष एर्दोगन यांच्या जवळचा मानला जातो. तालिबान आणि पाकिस्तानचा शत्रू आणि रशियाचा मित्र. वेळप्रसंगी भारताच्या बाजूने असतो. 2014 मध्ये त्याने अश्रफ घनी सरकारला पाठिंबा दिला. त्याबदल्यात त्याला देशाचा पहिला उपाध्यक्ष बनवण्यात आले. 1992 मध्ये मझार-ई-शरीफमधून भारतीय राजदूत आणि अन्य अधिकाऱ्यांना भारतीय हवाई दलाच्या विमानाने बाहेर पडण्यासाठी मदत केली होती.
3) इस्माईल खान – वय 75 – हमीद करझाई यांच्या मंत्रिमंडळात जलसंपदा मंत्री होता. मूळ – ताजिक, हेरत आणि पश्चिम अफगाणिस्तानात प्रभाव. त्याच्या छोट्याशा दहशतवादी गटाने दोन आठवडे तालिबानशी लढत दिल्यानंतर त्याने शरणागती स्वीकारली. सध्या तो काबूलमध्ये आहे. त्याचे हेरतवर नियंत्रण आहे, सरकारी यंत्रणेवर आणि खासगी व्यवसायांवर नियंत्रण आहे.
त्याला इराण आणि तुर्कमेनिस्तानमधून पैशांचा पुरवठा होतो. नॉर्दन अलायन्सचा भाग म्हणून त्याला इराण, भारत आणि रशियाचा पाठिंबा मिळतो. एप्रिल 2021 मध्ये भारताचे परराष्ट्र मंत्री जयशंकर यांना भेटला होता. 1995 मध्ये तालिबानने त्याला देशाबाहेर हाकलून लावला होता. तो इराणमध्ये पळून गेला आणि तिथून स्वतःच्या गटाची बांधणी करून 1997 मध्ये पकडेपर्यंत तालिबानशी लढत राहिला. 2000 मध्ये तुरुंगातून पळाला आणि तालिबानच्या विरोधात अमेरिका आणि नाटोच्या फौजांबरोबर लढत राहिला. हेरत प्रांताच गव्हर्नर असताना त्या प्रांतात सेलमा धरण बांधण्यासाठी भारताला पूर्ण मदत आणि संरक्षण दिले.
4) अब्दुल रब सय्यफ – वय 70 – कट्टर जिहादी, अफगाण संसदेतील वरिष्ठ सदस्य, मूळ – पश्तून, प्रभाव – पघमन खोरे आणि पश्चिम अफगाणिस्तान, सध्या काबूलमध्ये आहे. तो तालिबानविरोधी आणि परकीय नागरिकांच्या विरोधात आहे. पाकिस्तानचा मित्र आहे आणि भारताशी सलोख्याचे संबंध आहेत.
5) गुलबुद्दीन हिकमतयार – वय 70 1996-97 मध्ये पंतप्रधान म्हणून काम केले आहे. मूळ – पश्तून, प्रभाव – हेरत, बाडाक्शान, पश्चिम अफगाणिस्तान. सध्या काबूलमध्ये आहे. जुना जिहादी असून अद्याप फार प्रभावी भूमिकेत नाही. पाकिस्तानच्या आयएसआयचा हस्तक मानला जातो. 2016 मध्ये त्याने पाकिस्तानचा अफगाणिस्तानबरोबर शांतता करार घडवून आणण्यात भूमिका बजावली होती. जेणेकरून कडवट जिहादी संघटनेचे रुपांतर राजकीय पक्षात करता येईल. त्याचे पाकिस्तानशी घनिष्ट संबंध आहेत. हिकमतीयारच्या दहशतवादी संघटनेने1993 मध्ये केलेल्या रॉकेट हल्ल्यात भारतीय सुरक्षा गार्ड मरण पावला होता. त्यानंतर भारताने काबूलमधील काम थांबवले होते.
